Problemy z krzywymi, stloczonymi, wystajacymi zebami znane byly juz w starozytnosci. Pierwsze aparaty ortodontyczne znaleziono w starozytnej Grecji (byly one niespodziewanie dobrze zaprojektowane). W miare jak nastepowal rozwoj dentystyki tworzono coraz to nowe, bardziej udoskonalone aparaty ortodontyczne. Przelom w ortodoncji nastapil w 1890 roku, kiedy to Edward H. Angle dokonal fenomenalnego podzialu wad zgryzu na trzy klasy w zaleznosci od ulozenia wzgledem siebie gornych i dolnych pierwszych stalych trzonowcow (szostek). Podzial ten stosowano przez ponad 100 lat. Pierwsze zeby trzonowe stale sa kluczem do prawidlowego zgryzu. Wyroznia sie poszczegolne wady zgryzu:
Klasa I - normalny kontakt zebow trzonowych, ale wystepuja stloczenia, skrecenia, nieprawidlowe ulozenie zebow pozostalych.
Klasa II - dolny trzonowiec cofniety w stosunku do gornego trzonowca.
Klasa III - dolny trzonowiec wysuniety do przodu w stosunku do gornego trzonowca.
Wprowadzenie po II wojnie swiatowej radiografii cefalometrycznej umozliwilo ortodontom pomiary zmian we wzroscie i polozeniu zebow i szczek. Te pomiary udowodnily, ze klasa II i klasa III wad zgryzu jest najczesciej zwiazana z nieprawidlowym polozeniem szczek w stosunku do siebie, a nie tylko z nieprawidlowym polozeniem zebow.
Celem wspolczesnej ortodoncji jest stworzenie jak najbardziej prawidlowego zgryzu z uwzglednieniem estetycznego wygladu i stabilizacji osiagnietych rezultatow.
Wady zgryzu wystepuja obecnie znacznie czesciej niz pareset lat temu. Wynika to przede wszystkim z tego, ze zmniejsza sie wielkosc szczek, zmniejsza sie liczba zebow, zmniejsza sie wielkosc zebow. Obecnie czesto brakuje trzeciego trzonowca, drugiego gornego bocznego siekacza, drugiego przedtrzonowca. Mozna wiec latwo zrozumiec, ze gdy wystepujacy obecnie niedorozwoj szczek nie dopasuje sie genetycznie z mniejsza iloscia zebow, czy mniejsza ich wielkoscia, pojawiaja sie wady zgryzu, zle ulozenie zebow i ich wykrzywienie. Okolo 75% dzieci w wieku pomiedzy 6 a 11 rokiem zycia ma juz pewne problemy ortodontyczne. Najwiecej (55%) tych dzieci ma wady zwiazane ze zlym ulozeniem zebow, ich stloczeniem. Nieco mniej (do 20%) ma tylozgryz (klasa II), a najmniej (mniej niz 1%) jest pacjentow z przodozgryzem (klasa III).
Wady zgryzu moga doprowadzic do:
1. psychosocjologicznych problemow na skutek uposledzonego estetycznego wygladu (niskie poczucie wlasnej wartosci),
2. problemow w ruchomosci szczek, funkcji stawu skroniowo - zuchwowego, trudnosci w wymowie, jedzeniu, polykaniu,
3. zwiekszonej podatnosci na urazy, choroby przyzebia, prochnice zebow.
Ciezka wada zgryzu moze doprowadzic do uposledzenia czynnosci calego aparatu zucia. Dorosli z ciezkimi wadami zgryzu zawsze zglaszaja problemy w zuciu, ktore ulegaja poprawie po terapii. Niektorzy dentysci uwazaja, ze nawet drobne wady zgryzu powoduja patologiczne zagryzanie i zgrzytanie zebami. Nie stwierdzono rowniez aby po leczeniu ortodontycznym pacjent byl bardziej podatny na rozwoj chorob przyzebia.
Leczeniu ortodontycznemu czesciej sa poddawane dzieci w miastach, w rodzinach o wiekszych dochodach, gdzie aspiracje co do przyszlosci dziecka sa wysokie.
Wzrosla takze liczba doroslych ortodontycznych pacjentow. W 1960 roku tylko 5% pacjentow ortodontycznych stanowili dorosli (powyzej 18 roku zycia). W 1989 liczba ta wzrosla do 25%. Czesto tlumaczone to jest tym, ze dopiero teraz jest stac dana osobe na oplacenie leczenia, inni nie wiedzieli, iz leczenie ortodontyczne w ich wieku bylo jeszcze mozliwe, czasami bali sie reakcji bolowej, a niekiedy nie odpowiadala im dlugosc leczenia. Z drugiej strony zmienila sie swiadomosc spoleczenstwa i obecnie noszenie aparatow ortodontyczntch w wieku doroslym jest bardziej akceptowane niz mialo to miejsce dawniej. Ostatnio coraz wiecej osob powyzej 40 roku zycia przeprowadza leczenie ortodontyczne. Jest to najszybciej rosnaca grupa ortodontyczna. Badania przeprowadzone w Europie Zachodniej dowodza, ze od 2/3 do 3/4 doroslych ma wade zgryzu. Najczesciej jest to stloczenie zebow, zgryz krzyzowy, skrecenie zebow lub wystepowanie duzych przestrzeni miedzy zebami. Leczenie u pacjentow doroslych mozna podzielic na dwa rodzaje: pomocnicze i zlozone. Leczenie pomocnicze ogranicza sie do niewielkich przesuniec zebow, czasami tylko po jednej stronie luku zebowego. Mozna w ten sposob przesunac jeden zab aby uzyskac miejsce na implant, wyprostowac mocno przechylony zab, prawidlowo ustawic zeby przednie (siekacze).
Leczenie trwa tylko pare miesiecy. Moze byc ono wykonane przez dentyste ogolnego ( general dentist), niekoniecznie specjaliste ( orthodontic specialist). Leczenie zlozone jest przeprowadzane przez specjaliste, trwa minimum 18 miesiecy, ma na celu doprowadzenie do jak najlepszego balansu miedzy wygladem estetycznym, ulozeniem zebow, ich okluzja i stabilizacja osiagnietych rezultatow. Uzywane sa aparaty stale do przesuwania zebow w obu lub tylko jednym luku zebowym, w zaleznosci od potrzeby. Leczenie zlozone jest wskazane w przypadkach zaawansowanych wad zgryzu. W badaniach stwierdzono, ze 1/3 doroslych pacjentow poddanych leczeniu ortodontycznemu zdecydowala sie na leczenie ortodontyczne, gdyz uskarzala sie na rozne dolegliwosci w funkcjonowaniu aparatu zucia. Najczesciej jednak leczeniu ortodontycznemu poddawaly sie osoby dorosle ze wzgledow estetycznych aby poprawic wyglad zebow i twarzy. Inne przyczyny to koniecznosc zapobiegania chorobom przyzebia (problem z czyszczeniem nieprawidlowo ustawionych zebow), problemy z funkcjonowaniem aparatu zucia, problemy z wymowa. Czesto z uwagi na ciezka wade zgryzu pacjenci moga byc poddawani terapii chirurgicznej a nastepnie ortodontycznej. Jakkolwiek zdarza sie, ze do gabinetu przychodza pacjenci o wygorowanych wymaganiach co do swego wygladu po leczeniu, najczesciej jednak pacjenci ortodontyczni maja realistyczne podejscie do leczenia co do uzyskanych rezultatow. Badania nie stwierdzily roznicy w dlugosci trwania leczenia ortodontycznego u doroslych i u dzieci.
Niektorzy pacjenci z przewleklymi medycznymi problemami moga byc rowniez poddani leczeniu, musza byc jedynie pod opieka lekarska. Wiadomo, ze niektore leki stosowane w osteoporozie i przewleklym zapaleniu stawow maja wplyw na metabolizm kosci, a przez to na dlugosc leczenia. Leczenie ortodontyczne powoduje pewne reakcje bolowe. Zazwyczaj wystepuja one w ciagu paru dni po zalozeniu aparatu lub w czasie kolejnych wizyt, gdy aparat jest dostosowywany. Dyskomfort mija najczesciej po dwoch dniach. Po zakonczonym leczeniu prawie 100% leczonych doroslych opowiedzialo sie pozytywnie za leczeniem stwierdzajac, ze gdyby zachodzila taka koniecznosc, ponownie by mu sie poddali. Poprawila sie ich samoocena i samopoczucie.
Leczenie ortodontyczne jest coraz czesciej konieczne i wszystko wskazuje na to, ze ten trend wzrostowy bedzie utrzymywal sie nadal.
