Choroby uszu u malych zwierzat sa wystarczajaco czestym powodem wizyt naszych czworonogow w lecznicach weterynaryjnych aby poswiecic im nieco wiecej nalezytej uwagi. Zmysl sluchu jest po zmysle wechu dla zwierzat drugim, bardzo waznym elementem w percepcji srodowiska. Trudno sobie wyobrazic dobrego przewodnika, dobrego stroza czy dobrego przyjaciela do zabaw gluchego lub w jakimkolwiek stopniu uposledzonego w tym wzgledzie.
Schorzenia uszu moga dotyczyc malzowiny usznej, ucha zewnetrzego, ucha srodkowego, ucha wewnetrznego lub tez wszystkich tych elementow jednoczesnie. Efektem uszkodzenia tego narzadu moze byc trwala lub przejsciowa gluchota jednostronna lub obustronna. Moze byc ona wynikiem przewleklych stanow zapalnych ucha zewnetrznego badz srodkowego, albo tez uszkodzen mechanicznych. Ten typ gluchoty okreslany jest jako gluchota kondukcyjna. Drugi typ: gluchota sensoryczno - nerwowa moze byc efektem uszkodzen ototoksycznymi srodkami farmakologicznymi (antybiotyki aminoglikozydowe, salicylany), zmian nowotworowych, uszkodzen toksycznych lub wirusowych w prenatalnym okresie rozwoju ucha wewnetrznego. Moze miec ona takze podloze genetyczne. Przykladem jest ujawnianie sie autosomalnych genow bialej siersci, niebieskich oczu i gluchoty u kotow. Podobne podloze gluchoty zwiazane z ujawnianiem sie genow autosomalnych bialej siersci wystepuje u ponad 40 ras psow (np. dalmatynczyki, settery angielskie, bostonterriery, boksery itd.).
Malzowina uszna i kanal sluchowy zewnetrzny sa chrzestnymi strukturami pokrytymi skora. Skora kanalu sluchowego zewnetrznego zawiera duza ilosc gruczolow lojowych i gruczolow woskowinowych oraz rozmieszczonych czasami w zbyt duzej ilosci mieszkow wlosowych. Gruczoly te ukladaja sie na calej dlugosci kanalu sluchowego, az po blone bebenkowa. Pierwotna funkcja kanalu sluchowego zewnetrznego, ktory ulozeniem i ksztaltem przypomina litere L jest przenoszenie rezonansu oraz ochrona ucha srodkowego przed czynnikami zewnetrznymi. Kanal sluchowy zewnetrzny, szczegolnie u psow, jest charakterystycznie dlugi, a skladaja sie na niego odcinek pionowy oraz biegnacy w glab czaszki odcinek poziomy. Normalna sekrecja gruczolow oraz ciagla proliferacja komorek naskorka stanowia przemieszczajaca sie na zewnatrz tak zwana migrujaca bariere ochronna dla blony bebenkowej i glebszych struktur ucha, oczyszczajaca w sposob ciagly kanal sluchowy. Wszystkie wymienione anatomiczne elementy ucha zewnetrznego stanowia znakomita protekcje dla glebszych struktur ucha, ale przy pojawieniu sie stanow zapalnych sprzyjaja one namnazaniu sie drobnoustrojow, prowadzac do infekcji. Blona bebenkowa jest przejrzysta nablonkowa struktura rozdzielajaca ucho zewnetrzne i srodkowe, przenoszaca drgania akustyczne na lancuch kosteczek sluchowych. Drgania mechaniczne z lancucha kosteczek przenoszone sa na spiralnie zwinieta czesc ucha wewnetrznego, gdzie w organie Cortiego drgania mechaniczne zamieniane sa na bioelektryczne impulsy przesylane do nerwu sluchowego.
Generalnie schorzenia uszu mozna podzielic w zaleznosci od zajetej choroba czesci ucha na: schorzenia malzowiny usznej, zapalenie ucha zewnetrznego, zapalenie ucha srodkowego oraz zapalenie ucha wewnetrznego.
Schorzenia malzowiny usznejpowoduja glownie ektopasozyty - swierzbowiec koci czy psi. Zdarzaja sie rowniez zapalenia malzowiny usznej powodowane ugryzieniami much. Problem ten pojawia sie glownie latem i uzycie repelentow (kremow odstraszajacych) ulatwia zwierzeciu pozbycie sie tej dolegliwosci. Przyczyny wystepujacego u jamnikow zapalenia krawedzi malzowiny usznej z charakterystyczymi wylysieniami (alopecia) nie sa znane. Zmiany powstajace na malzowinach usznych moga byc rezultatem wystepowania wielu chorob systemowych o podlozu immunologicznym lub endokrynologicznym. Najbardziej spektakularnym przykladem zmian na malzowinie usznej jest krwiak malzowiny usznej ( otheamatoma ). Krwiak malzowiny usznej u zwierzat powstaje na skutek mechanicznego uszkodzenia naczyn krwionosnych. Zmiany w okolicach ucha powodujace swedzenie prowokuja zwierzeta do intensywnego drapania sie lub ocierania uchem o przedmioty. Krwiaki sa z reguly wtornym objawem zaistnialych wczesniej zmian zapalnych ucha. Wynaczeniona do przestrzeni pomiedzy chrzastke a skore krew akumuluje sie, deformujac ucho i sprawia, ze staje sie ono duze i ciezkie. Czesto zwierzeta przechylaja glowe na strone zajeta. Leczenie krwiakow, wylacznie chirurgiczne, polega na otwarciu zniekszalconej czesci malzowiny, wyproznieniu jej zawartosci oraz zblizeniu do siebie szwami chirurgicznymi skory i chrzastki. Przez caly okres gojenia sie pozostawia sie otwarta rane chirurgiczna dla lepszego odplywu zapalnych plynow tkankowych.
Zapalenie ucha zewnetrznego (otitis externa) jest najczesciej spotykanym ostrym lub przewleklym stanem zapalnym skory wyscielajacej kanal sluchowy zewnetrzny. Jak kazde zapalenie charakteryzuje sie nastepujacymi cechami: zaczerwienieniem, obrzekiem, bolesnoscia i zwiekszona iloscia wydzielin z ucha. Bladozoltawy kolor wydzieliny moze swiadczyc o infekcji wywolanej przez Pseudomonas sp., a zoltobrazowy wywolanej przez Staphlococcus sp. Na patogeneze zapalenia ucha zewnetrznego skladaja sie trzy czynniki: przyczyny pierwotne, predyspozycje zwierzat i bezposrednie czynniki infekcyjne. Przyczynami pierwotnymi moga byc ektopasozyty - swierzbowce i nuzence, atopie, alergie pokarmowe, alergie kontaktowe, obecnosc cial obcych, zaburzenia w keratynizacji naskorka kanalu sluchowego, systemowe choroby endokrynologiczne (hypotyroidyzm) lub choroby autoimmunologiczne, niedobory witaminy A i cynku, uzywanie niewlasciwych srodkow do czyszczenia uszu oraz uszkodzenia mechaniczne. Na predyspozycje zwierzat skladaja sie: dlugie zwisajace uszy (co nie jest regula), dluga siersc, zwezony kanal sluchowy zewnetrzny, zwiekszona genetycznie ilosc gruczolow woskowinowych, lojowych i mieszkow wlosowych, immunosupresje, schorzenia nablonka, zmiany w mikroklimacie ucha (wilgotnosc i temperatura). Bezposrednimi czynnikami infekcyjnymi sa bakterie, grzyby i drozdzaki. Kombinacja tych trzech glownych elementow sklada sie na dosc skomplikowany obraz zmian patologicznych w uszach, ktore moga pojawiac sie bez wzgledu na wiek czy kondycje zwierzecia. Skomplikowana patogeneza schorzenia sprawia, ze diagnostyka i postepowanie lecznicze jest rownie skomplikowane. Wymaga ono od lekarza rozwazenia z nalezyta uwaga wszystkich trzech wspomnianych elementow patogenezy. Bardzo czesto zdarza sie, ze z roznych powodow pierwotne zmiany zapalne (jeszcze bez infekcji) pozostaja nie zauwazone przez wlasciciela czy zignorowane, a postepowanie konczy sie typowym leczeniem miejscowym. Efektem takich terapii sa powtarzajace sie stany zapalne uszu przechodzace w stany przewlekle. Przewlekle stany zapalne staja sie bardzo uciazliwe dla zwierzecia, wlasciciela i lekarza i zawsze wymagaja specjalnych sposobow leczenia, okreslonego planu postepowania i bardzo dobrej opieki nad zwierzeciem ze strony wlasciciela. Wychwycenie i rozpoznanie pierwotnych zmian zapalnych jest wiec kluczowym elementem dla postawienia wlasciwej diagnozy i skutecznego leczenia. Typowe leczenie miejscowe stanow zapalnych uszu poprawia ich kondycje na krotszy lub dluzszy okres czasu, ale niecalkowite wyeliminowanie pierwotnych przyczyn stanow zapalnych np. przyczyn alergii i samej alergii sprawia, ze leczenie staje sie kontrowersyjne badz nieskuteczne. Powtarzajace sie infekcje prowadza do hyperplazji nablonka i gruczolow kanalu sluchowego, zwiekszonej sekrecji gruczolow, zwiekszonych akumulacji martwego nablonka i przy nieznacznej zmianie w mikroklimacie ucha (dostanie sie wody do ucha przy kapieli itd.) dochodzi do bardzo intensywnego namnazania sie patogennych drobnoustrojow. Utrzymujacy sie przewlekly stan zapalny ucha zewnetrznego sprawia, ze nastepuja rowniez zmiany zapalne w uchu srodkowym i wewnetrznym ( otitis media, otitis interna). W skrajnych przypadkach leczenie stanow przewleklych bedzie wymagalo chirurgicznego odsloniecia kanalu sluchowego zewnetrznego, polegajacego na wykonaniu w bocznej scianie pionowego odcinka przewodu sluchowego otworu, przez ktory umozliwiony bedzie odplyw wydzieliny zapalnej i zmieni sie radykalnie mikroklimat ucha. Dokladna diagnostyka stanow zapalnych ucha wymaga dosc skomplikowanego zabiegu czyszczenia i przeplukiwania kanalu sluchowego. Ze wzgledu na bolesnosc, obrzek i zwezenie kanalu sluchowego procedura wymaga z reguly glebokiej sedacji, czesto generalnej anestezji badz poprzedzajacego czyszczenie 10-dniowego leczenia sterydami przeciwzapalnymi w celu zredukowania wspomnianych objawow. Dokladne oczyszczenie kanalu sluchowego jest bardzo waznym elementem postepowania diagnostycznego i leczniczego. Na diagnostyke skladaja sie: wziernikowanie za pomoca otoskopu pozwalajace ocenic kondycje kanalu sluchowego, kondycje blony bebenkowej, zmiany w uchu srodkowym, badanie cytologiczne, badanie bakteriologiczne (identyfikacja bakterii, antybiotykogram). Bardzo czesto blona bebenkowa normalnie przejrzysta jest zmatowiala, co swiadczy o istniejacych zmianach zapalnych ucha srodkowego, niebieska, czerwona badz bursztynowa swiadczaca o zakumulowanym wysieku w uchu srodkowym, uwypuklona ze zmianami bliznowatymi swiadczaca o wczesniej przebytych stanach zapalnych ucha srodkowego. U 50% psow przewlekly stan zapalny ucha zewnetrznego wystepuje jednoczesnie z zapaleniem ucha srodkowego i w wielu tego rodzaju przypadkach dochodzi do pekniecia blony bebenkowej. Wowczas chorobie towarzysza objawy ogolnej niedyspozycji, podniesienia sie temperatury ciala, obrzeku migdalkow i gardla oraz duzej bolesnosci u podstawy ucha. Wczesniejsze dokladne oczyszczenie kanalu sluchowego stanowi rowniez wlasciwie przygotowane pole do aplikacji lekow. W rzadszych przypadkach leczenie stanow zapalnych ucha srodkowego i wewnetrznego, gdy niezbedne jest odsysanie z tych czesci ucha wysiekow zapalnych i przeplukiwanie srodkami przeciwbakteryjnymi, zabieg ten wykonuje sie przez peknieta blone bebenkowa lub wykonany chirurgicznie otwor w blonie bebenkowej ( myringotomia). Na skutecznosc leczenia stanow zapalnych ucha sklada sie wlasciwy sposob leczenia i dobry plan postepowania. Najbardziej satysfakcjonujace rezultaty daja leczenie systemowe i miejscowe zarowno anybiotykami jak i sterydami przeciwzapalnymi przez okres kilku tygodni a w wypadku zapalenia ucha srodkowego i wewnetrznego nawet do 8 - 10 tygodni. W znacznej ilosci przypadkow kanal sluchowy jest wilgotny i zastosowanie srodkow wysuszajacych jest niezbedne. Wiekszosc preparatow farmakologicznych uzywanych w terapii miejscowej (masci, kremy, pudry) sa kompozycjami skladnikow przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych, przeciwzapalnych, substancji rozpuszczajacych martwy naskorek i substancji natluszczajacych. Mimo wielokierunkowego dzialania tych preparatow nie zawsze przynosza one pozadany skutek w leczeniu. Nieskutecznosc tych preparatow moze wynikac miedzy innymi z niewlasciwej aplikacji leku (zbyt powierzchowna), aplikowanie leku na nie oczyszczona skore kanalu sluchowego, zbyt krotki lub przerywany czas leczenia, odpornosci bakterii na antybiotyki itd. Utrzymanie uszu w dobrej kondycji, szczegolnie u zwierzat, ktore przechodzily stany zapalne uszu wczesniej czy ras psow predysponowanych do zapalen ucha wymaga od wlasciciela zwierzecia stalej opieki czy stalego planu postepowania. Czeste ich sprawdzanie, umiejetnosc czyszczenia uszu, umiejetnosc wlasciwej aplikacji leku, czy wreszcie umiejetnosc rozpoznawania wszystkich swiezo pojawiajacych sie zmian, powinny stac sie rutynowymi zajeciami wlasciciela przy pielegnacji zwierzat. Podanie odpowiednich wskazowek i wytrenowanie wlascicieli zwierzat w nowych umiejetnosciach jest obowiazkiem lekarza i personelu przy kazdej wizycie weterynaryjnej zwiazanej z zapaleniem uszu u zwierzat.
Uwaga bardzo istotna: nie nalezy ignorowac nawet najmniejszych zmian w uszach u zwierzat; sa one czesto pierwszym symptomem zmian w kondycji zwierzecia.
Poruszajac temat dotyczacy problemow z uszami u malych zwierzat nalezy wspomniec takze o skracaniu malzowin usznych u psow (abbervitatio auriculae). Wzgledy estetyczne u niektorych ras psow np. dogi, dobermany, boksery, sznaucery, ratlery, gryfoniki, boston, bull, blackteriery, decyduja o skracaniu u tych ras malzowin usznych. Celem zabiegu jest usuniecie czesci malzowiny usznej, co zmienia ksztalt ucha i ustawienie z opadajacego na stojace. Dla kazdej rasy istnieja nieco odmienne wskazania odnosnie ksztaltu i wielkosci. Najodpowiedniejszym okresem czasu do wykonania tego zabiegu jest wiek 2 - 2.5 miesiaca, jakkolwiek mozna zabieg ten wykonywac u 4 - 6 tygodniowych szczeniat. Brzegi skory odpowiednio przycietej malzowiny usznej laczy sie szwami chirurgicznymi, ktore usuwa sie po okolo tygodniu. Po zabiegu uszy psa uklada sie na glowie obwiazujac bandazem. Nastepnego dnia usuwa sie bandaz i zabezpiecza sie uszy przed drapaniem za pomoca kolnierza szyjnego.
