Przy okazji wykonywania mniejszych lub wiekszych zabiegow chirurgicznych wlasciciele zwierzat czesto wyrazaja obawy czy nie beda one bolesne dla ich pupilow. Drog i metod usmierzania bolu (analgezji) lub calkowitej ich eliminacji (anestezji) jest wiele, jeszcze wiecej jest srodkow farmakologicznych (analgetykow czy anestetykow) sluzacych tym celom. Kombinacja wspolczesnych metod i uzywanych obecnie srodkow farmakologicznych daje nam calkowita pewnosc, ze bodzce bolowe nigdy nie dotra do osrodkowego ukladu nerwowego ( OUN) zwierzecia. Nalezy wiedziec, ze raz zaistniale, nawet najmniejsze bodzce bolowe "uwrazliwiaja" OUN na bol, a percepcja jego staje sie ukierunkowana nie tylko na miejsca, gdzie powstaly one pierwotnie.
U poczatkow zjawisk powstawania bolu leza nie tylko procesy mechanicznego pobudzania receptorow nerwowych, ale takze bezposrednie mikrohormonalne oddzialywanie mediatorow zapalnych uwalnianych podczas zabiegu operacyjnego na receptory bolowe, osrodki w rdzeniu kregowym czy osrodki w mozgu zwierzecia. Dlatego nowoczesna analgezja, neuroleptoanalgezja czy anestezja poza calkowitym eliminowaniem bolu, ma takze na celu maksymalne obnizenie stresu tkankowego i systemowego zwiazanego z zabiegiem chirurgicznym (skracajac tym samym okres rekonwalescencji).
Poniewaz bodzce bolowe stanowia impulsy najsilniejsze stresujace tkanki, organy i psychike zwierzat oraz skutecznie prowokuja nasze czworonogi do uzycia zebow czy pazurow, w interesie calego personelu weterynaryjnego lezy, aby jakikolwiek stres zwiazany z zabiegiem chirurgicznym byl skrajnie zredukowany. Maksymalne wyhamowanie wszystkich niepozadanych fizjologicznych odruchow u zwierzat podczas zabiegu, odruchow pola operacyjnego i stresu operacyjnego za pomoca wielu roznorodnych srodkow farmakologicznych i metod anestezyjnych jest juz od wielu lat standardem w chirurgii weterynaryjnej. Wlasciwie rozumiana anestezja to nie tylko kontrolowanie bolu czy odruchow fizjologicznych podczas zabiegu, ale takze kontrolowanie stresu i prawidlowej pracy wielu organow: pluc, serca, nerek czy watroby. Ta wielostronnosc dzialan w anestezji od lat jest koniecznoscia ze wzgledu na oczekiwania i przyzwyczajenia wlascicieli do stuprocentowej skutecznosci zabiegow i ich bezpieczenstwie dla zwierzat. Do najczesciej spotykanych w anestezjologii weterynaryjnej problemow naleza: umiejetnosci postepowania z roznymi gatunkami zwierzat, czasami znacznie oddalonymi taksonomicznie (anestezja u ptakow, gadow, plazow itd.), wlasciwe podejscie do zwierzat w wieku geriatrycznym, u ktorych coraz czesciej przeprowadza sie zabiegi chirurgiczne, a sam zabieg anestezji musi byc modyfikowany ze wzgledu na mozliwosc interakcji lekowych (np. anestetyki a leki stosowane w schorzeniach neurologicznych czy hormonalnych) czy mozliwe potegujace sie efekty uboczne przewodu pokarmowego i nerek w przypadkach zwiazanych z synergistycznym dzialaniem analgetykow anestezyjnych i uzywanych przeciwreumatycznych NSAID"s.
Na zjawiska powstawania bolu tzw. nocicepcji skladaja sie trzy nastepujace po sobie procesy: transdukcji (wzbudzania) bodzcow bolowych, transmisji informacji bolowej w nerwach obwodowych i modulacji tych sygnalow w rdzeniu kregowym, po ktorych to zjawiskach docieraja one ostatecznie do mozgu. Kiedy mowi sie o analgezji u zwierzat zwykle ma sie na mysli wszystko to co powinno byc zrobione na kazdym z tych trzech wymienionych poziomow, aby zadna informacja o bolu nie stymulowala mozgu.
Caly szereg substancji przeciwbolowych moze hamowac procesy transdukcji. Na tym etapie podawanie niesterydowych lekow przeciwzapalnych ( NSAID"s) hamujacych uwalnianie mediatorow zapalnych i bolowych (prostaglandyn) czy aplikowanie lokalnie dzialajacych anestetykow infiltrujacych operowana tkanke, skutecznie blokuje pobudzanie receptorow bolowych i transmisje informacji bolowej w najdrobniejszych wiazkach nerwowych.
Blokady nerwow obwodowych w wielu przypadkach pozostaja wciaz dobra metoda eliminowania bolu poprzez zahamowanie transmisji informacji bolowej w obwodowym ukladzie nerwowym.
Podawanie opiatow czy alfaagonistow - antagonistow najskuteczniej potrafi blokowac informacje bolowa na etapie trzecim modulowania jej w rdzeniu kregowym. Uzywanie lekow przeciwzapalnych z grupy NSAID"s czy innych nowoczesnych analgetykow przed zabiegiem operacyjnym jest jak najbardziej zasadne i czesto stanowi klucz do dobrej i skutecznej anestezji.
W anestezji u zwierzat wyroznia sie zwykle trzy etapy: farmakologicznego przygotowania do narkozy czyli tzw. premedykacji, wstepnego przygotowania do ogolnej anestezji tzw. indukcji i anestezji (narkozy) ogolnej. Te kolejne nastepujace po sobie etapy sa standardowym postepowaniem anestezjologicznym w chirurgii weterynaryjnej i dotycza znacznej ilosci przypadkow operowanych zwierzat.
Premedykacja polega na podaniu srodkow uspokajajacych, srodkow przeciwbolowych i srodkow hamujacych dzialanie ukladu przywspolczulnego (zablokowanie tego ukladu zmniejsza aktywnosc przewodu pokarmowego). Coraz czesciej na tym etapie nowoczesne analgetyki wypieraja w uzyciu srodki uspokajajace, ktore czesto moga potegowac depresyjnie dzialanie ich na osrodki oddechowe w czasie anestezji.
Indukcja jako etap drugi w anestezji poza ogolnie znieczulajacym dzialaniem i wywolywaniem tzw. stanu katalepsji z gleboka analgezja ma na celu wyhamowanie wielu odruchow m. in. polykania, aby umozliwic wprowadzenie do drog oddechowych rurki intubacyjnej.
Kolejnym etapem jest z reguly ogolna anestezja wziewna, podczas ktorej srodki anestezyjne z aparatury anestezyjnej poprzez rurke intubacyjna wprowadzane sa do drog oddechowych, aby nastepnie byc transportowane przez krew do mozgu, wylaczajac w nim osrodki swiadomosci zwierzecia.
W zaleznosci od wieku zwierzecia, gatunku czy kondycji czesto modyfikuje sie postepowanie anestezjologiczne, wybierajac metody i srodki najbezpieczniejsze. Odpowiedni dobor srodkow anestezyjnych i wlasciwe ich dawkowanie w znakomity sposob moze zmniejszyc stres operacyjny i pozwala skutecznie kontrolowac prace serca i drog oddechowych. Specjalnej troski i postepowania anestezjologicznego wymagaja zwierzeta w wieku geriatrycznym, u ktorych obnizony poziom metabolizmu, zredukowane zapotrzebowanie na tlen, obnizona sprawnosc OUN czy przewodu pokarmowego (zredukowane slinienie i motoryka) oraz zaawansowane zmiany atroficzne sa wskazaniem do zmniejszonego dawkowania anestetykow. Nizsze dawki sa rownie skuteczne, a przy okazji nie obciazaja niepotrzebnie watroby, nerek czy serca. U zwierzat w wieku geriatrycznym do coraz wiekszej rangi urastaja problemy ewentualnych interakcji lekowych - uzywanie wielu specyfikow wieku geriatrycznego ma istotne znaczenie w ewentualnej bezpiecznej anestezji. Zwykle wymagala ona wielu zmian, a nierzadko dodatkowych testow laboratoryjnych.
Na ostateczny sukces zabiegu operacyjnego poza calym wyrafinowanym postepowaniem anestezjologicznym sklada sie rowniez analgezja pooperacyjna, czyli uwalnianie zwierzat od bolow pooperacyjnych przez stosowanie nowoczesnych srodkow przeciwbolowych. Najbardziej bolesnym okresem pooperacyjnym sa pierwsze 24 - 72 godziny. Z doswiadczen klinicznych wynika, ze podawanie srodkow przeciwbolowych w tym okresie jest niezbednym warunkiem szybkiego powrotu zwierzecia do normalnej kondycji. Szczegolnie koty ze wzgledu na swoj metabolizm i niechec w manifestowaniu objawow bolowych sa znakomitym przykladem na to, ze profilaktyczna analgezja pooperacyjna czy tzw. prewencja przeciwbolowa badz tez analgezja uzupelniajaca jast niezmiernie waznym postepowaniem konczacym zabieg operacyjny.
Takim dobitnym przykladem koniecznosci stosowania analgetykow jest kocia onychektomia czyli zabieg usuniecia pazurow. Bardzo silne unerwienie i unaczynienie okolicy pazurow niezaleznie od stosowanej techniki operacyjnej (skalpel czy laser) i wieku zwierzecia (mlode koty znosza ten zabieg znacznie lepiej) jest oczywistym wskazaniem, ze pooperacyjne stosowanie analgetykow ma jak najglebszy sens zapobiegajac wielu powiklaniom czy uwalniajac zwierze od niepotrzebnych cierpien. Wszyscy przyzwyczajeni jestesmy do uzywania wielu lekow z grupy NSAID"s u zwierzat na przyklad cierpiacych na zmiany reumatyczne, ale czy rownie czesto zdajemy sprawc z tego, ze ostre lub przewlekle, wisceralne czy somatyczne bole mogace wystepowac jako bole pooperacyjne, musza byc rownie nalezycie kontrolowane. W bardzo wielu przypadkach obawy wlascicieli czworonogow raczej powinny byc skierowane na ten ostatni okres rekonwalescencji, w ktorym poza komfortowa opieka, koniecznoscia jest podawanie srodkow przeciwbolowych.
Rezultatem lekcewazenia kontroli przeciwbolowej po zabiegach operacyjnych sa zwykle zbedne cierpienia zadawane zwierzetom oraz caly szereg mozliwych objawow ubocznych jak gubienie wagi, opoznione gojenie sie ran, spadek ogolnej kondycji z wieloma innymi mozliwymi powiklaniami metabolicznymi.
