We wczesniejszych edycjach "Monitora" sporo miejsca poswiecilem chorobom tetnic, a szczegolnie miazdzcy. W niniejszym artykule chcialbym Panstwu przyblizyc problemy zwiazane z zylami.
Budowa zyl jest zblizona do budowy tetnic. Wnetrze zyl jest wyslane srodblonkiem spelniajacym te sama funkcje we wszystkich naczyniach krwionosnych. Jest to warstwa komorek bardzo aktywnych biologicznie, ktore sprawiaja, ze krew nie krzepnie w swietle naczyn i bez problemow jest odprowadzana z powrotem do serca. Warstwa srodkowa sciany zyly jest utworzona przez komorki tkanki lacznej i nieliczne miesnie gladkie. Nadaje ona zylom wytrzymalosc na cisnienie panujace w swietle naczyn. Przy nieprawidlowej wytrzymalosci tej warstwy czesto dochodzi do rozszerzen naczyn zylnych i do powstawania hemoroidow i zylakow. Najbardziej zewnetrzna warstwa, przydanka, tworzy elastyczne polaczenie ze strukturami przez ktore zyly przebiegaja. Najwazniejsze roznice pomiedzy tetnicami i zylami to te, ze tetnice stanowia uklad wysokocisnieniowy i niskoobjetosciowy, a zyly stanowia uklad niskocisnieniowy i wysokoobjetosciowy. W tetnicach cisnienie jest funkcja pracy serca, w zylach rzadzi cisnienie hydrostatyczne.
Wielu z Panstwa cierpi na zaburzenia zwiazane z ukladem zylnym. Zylaki ( varicose veins) sa to wydluzone, poszerzone, znieksztalcone zyly powierzchowne. Najczesciej zylaki wystepuja na nogach gdzie cisnienie hydrostatyczne jest najwieksze, ale spotyka sie je wszedzie tam, gdzie wytrzymalosc sciany zyl jest mniejsza anizeli cisnienie panujace w ich swietle. Cisnienie hydrostatyczne zalezy od wysokosci slupa cieczy i od ciezaru wlasciwego cieczy, w tym wypadku krwi. Poniewaz ciezar wlasciwy krwi pozostaje mniej wiecej staly, najwieksze zmiany w cisnieniu hydrostatycznym sa powodowane poprzez zmiane pozycji ciala. Najwieksze cisnienie hydrostatyczne panuje w najnizszym punkcie ciala (stopy) podczas stania. Cisnienie hydrostatyczne jest najmniejsze gdy sie polozymy. Podniesienie nog do gory moze doprowadzic do negatywnego cisnienia hydrostatycznego i do zapadania sie zyl.
Do powstawania zylakow najczesciej dochodzi u osob z wrodzonymi problemami zastawek zylnych. Te zastawki mozna porownac do malych zapadek, ktore otwieraja sie, gdy cisnienie pod nimi rosnie, i zamykaja sie samoistnie, gdy krew naciska na nie z gory. Do roli zastawek nalezy kierowanie przeplywu krwi w strone serca i rozkladanie cisnienia hydrostatycznego na mniejsze slupy krwi.
Od prawidlowej pracy zastawek zalezy krazenie krwi w nogach. Krew jest kierowana z zyl powierzchownych do zyl glebokich nog, a stad do serca. Miesnie konczyn dolnych wyciskaja krew z zyl glebokich podczas kazdego skurczu. Gdy chodzimy, miesnie nog, a szczegolnie lydek, naciskaja na zyly i krew z zyl jest wyciskana, a za pomoca zastawek kierowana w strone serca. Gdy zabraknie zastawek w swietle zyl dochodzi do zaburzen krazenia krwi i do zaburzen rozkladu cisnienia hydrostatycznego. Pozbawione zastawek zyly nie potrafia wykorzystac pracy miesni lydek. Dochodzi do nadmiernego cisnienia na sciane zyl i do powstawania zylakow. Wiadomo jest, ze wiekszosc z postaci nieprawidlowej funkcji lub rozwoju zastawek zylnych dziedziczy sie z chromosomem X odpowiedzialnym za dziedziczenie plci zenskiej. Z tego tez wzgledu zylaki czesto wystepuja rodzinnie, dotycza okolo 20% populacji ludzkiej, z tego piec razy czesciej u kobiet niz mezczyzn.
Zylaki czesto nie daja zadnych objawow. Najczestsze dolegliwosci zglaszane przez pacjentow to kurcze miesniowe, obrzeki stop i lydek, bole nog, zmeczenie, przebarwienia skory, owrzodzenia nog. Objawy czesto zaostrzaja sie w okresie miesiaczki. Zylaki moga byc nastepstwem zakrzepow zyl glebokich lub wzrostu cisnienia krwi w swietle zyl z jakiegokolwiek powodu (urazy sportowe, wypadki samochodowe, nowotwory miednicy uciskajace na zyly konczyn dolnych, ciaza). U wielu ludzi nie mozna znalezc przyczyny powstawania zylakow.
Jezeli nasza mama lub tato maja zylaki, istnieje spora szansa, ze tez bedziemy mieli zylaki. Nawet jezeli jeszcze ich nie mamy mozemy opoznic ich powstawanie poprzez czeste odpoczynki z uniesionymi nogami, noszac uciskowe ponczochy lub dlugie skarpety, unikanie ucisku zyl w gornym odcinku nog poprzez noszenie luznej bielizny i ubrania. Nalezy unikac dlugiego stania, siedzenia z nogami swobodnie zwisajacymi. Nogi zawsze powinny miec podparcie. Jezeli zylaki staja sie objawowe, jezeli dochodzi do komplikacji, trzeba zylaki leczyc. To co medycyna moze zaproponowac to leczenie operacyjne, skleroterapia i leczenie laserowe.
- Leczenie operacyjne jest w dalszym ciagu leczeniem najskuteczniejszym i polega ono na calkowitym usunieciu zmienionych zylakowato zyl.
- Skleroterapia polega na wewnatrzzylnym wstrzyknieciu substancji, ktora niszczy srodblonkowa wysciolke naczynia. W pewnym sensie powstaje wewnatrznaczyniowa rana, ktora gojac sie doprowadza do sklejenia sie scian zyly i obliteracji swiatla naczynia. Czasami dochodzi do "rozklejenia sie" tak sklejonych zyl i do powtornego tworzenia zylakow.
- Leczenie laserowe polega na zniszczeniu warstwy srodblonka zyl przy pomocy lasera. Tej metody uzywa sie przewaznie do leczenia drobnych zyl pajeczykowych.
Najczestsze powiklania po leczeniu zylakow to drobne wylewy podskorne, przewlekle obrzeki konczyn, zakazenia, owrzodzenia, przebarwienia, zapalenia skory. Po zabiegach operacyjnych pozostaja drobne blizny, czasami dochodzi do uszkodzenia drobnych nerwow skornych.
Zylaki wystepuja w wieku dojrzalym, w dziecinstwie raczej sie ich nie spotyka, czesto wystepuja w ciazy, szczegolnie u kobiet, ktore musza dlugo stac. Przebieg zylakow jest z reguly przewlekly lecz z odpowiednim leczeniem rokowanie jest dobre.
Innym problemem zwiazanym z nieprawidlowa funkcja zyl sa zylaki odbytu ( hemorrhoids). Zylaki odbytu dziela sie na wewnetrzne i zewnetrzne w zaleznosci od tego skad sie wywodza. Nie ma dowodow na to aby hemoroidy byly problemem dziedzicznym, ale z pewnoscia prawdopodobienstwo ich wystapienia zwieksza sie w rodzinie dotknietej tym schorzeniem. Hemoroidy spotyka sie z taka sama czestotliwoscia u kobiet i mezczyzn.
Objawy zylakow odbytu to krwawienie, bol, wypadanie odbytu, swedzenie, zaparcia, nadmierne naprezanie sie przy zalatwianiu, nietrzymanie kalu, uczucie niezupelnego wyproznienia, zapalenia, owrzodzenia odbytu. Zylaki odbytu czesciej wystepuja w ciazy, sa czesto zwiazane z nowotworami jelita grubego, chorobami watroby, przewleklymi zaparciami, utrata kondycji fizycznej i otyloscia.
Zapobieganie hemoroidom to unikanie dlugiego wyprozniania sie (nie czytac gazet w ubikacji, dbac o regularne zalatwianie sie, uzywac srodkow zmiekczajacych stolec), i chyba najwazniejsze, to stosowanie nasiadowek po wyproznianiu sie. Nasiadowki i dokladne podmywanie sie w trakcie zaostrzenia sie hemoroidow umozliwiaja duzo szybsze gojenie sie podraznionej skory w okolicy odbytu. Jezeli dochodzi do wypadania wewnetrznych hemoroidow, zanieczyszczania kalem, przewleklego bolu, nadmiernego krwawienia, wtedy stosuje sie leczenie operacyjne. Leczenie operacyjne ma na celu zmniejszenie samych zylakow poprzez przeciecie i oproznienie ze skrzepu powiekszonego zylaka. W przypadkach powazniejszych stosuje sie podwiazanie zylakow, zamrazanie lub laserowe zabiegi operacyjne. Czasami jest niezbedne calkowite wyciecie zylakow.
Profilaktycznie jak tez i w trakcie leczenia zaleca sie diete bogatowloknikowa i picie duzych ilosci plynow. Pacjent moze potrzebowac lekow przeciwbolowych i przeciwzapalnych. Najsilniejszymi lekami przeciwzapalnymi sa sterydy podawane miejscowo w postaci czopkow lub masci.
Przy marskosci watroby czesto dochodzi do tworzenia zylakow przelyku. Zylaki przelyku sa glownym miejscem krwawienia i wykrwawiania sie pacjentow z marskoscia watroby. Glebokie zyly konczyn moga byc miejscem tworzenia sie skrzepow i zatorow. Wykrzepiony w swietle naczyn skrzep moze przeplynac z pradem krwi powodujac czasami grozne dla zycia zatory pluc. Grozne dla zycia sa takze zespoly zyly glownej gornej i zyly glownej dolnej doprowadzajace do zastoju krazenia w mozgu lub organach wewnetrznych brzucha.
Troche skrotowo przedstawilem Panstwu problemy zwiazane z zylna czescia ukladu krazenia, ale sami Panstwo mozecie przyznac jak wazna jest to czesc. Wiekszosc ludzi z zylakami nog czy odbytu nie wymaga leczenia przez lekarza, ale jest drobna czesc zaburzen krazenia zylnego, ktora wymaga duzego stopnia podejrzliwosci medycznej i natychmiastowego leczenia.
