Pierwsze wykopaliska archeologiczne dowodza, ze poczatkow ludzkosci musimy poszukiwac na terenach dzisiejszej Afryki. Przed setkami tysiecy lat temu nasi prymitywni malpo-podobni przodkowie (Australopitekus), mierzacy zaledwie od 1,20 do 1,60 metra wzrostu, prowadzili koczowniczy tryb zycia, zywiac sie owocami, korzeniami, owadami, jajami ptakow oraz orzechami. Przy odrobinie szczescia ich dieta bywala urozmaicona miesem mniejszych ptakow, gadow oraz ssakow, nie zdarzalo sie to jednak zbyt czesto. Brak umiejetnosci wytwarzania narzedzi w polaczeniu z ich niewielkim wzrostem sprawial, ze polowania na duze zwierzeta byly niemozliwe. Wowczas juz prawdopodobnie doszlo do pierwszych kontaktow z dzikimi psami oraz zlotymi szakalami (Canis aureus). Nie wiadomo czy byly to wspolne polowania na mniejsze zwierzeta, czy tez Australopiteki po prostu niekiedy polowaly na same dzikie psy lub szakale. Uzywajac okreslenia "dzikich psow", mam na mysli naturalnie zyjace wowczas gatunki dzikich psowatych podobnych do dzisiejszych dingo, a nie zdziczalych psow domowych, ktore w tamtym czasie jeszcze nie mogly istniec. Chodzi mi glownie o przodkow dzikiego psa afrykanskiego (Cape Hunting Dog), ktory do dzis wystepuje w stosunkowo niezmienionej formie na terenach Afryki.
Z czasem, po przyjeciu postawy wyprostowanej (Homo erectus), nasi przodkowie mogli w pelni uzywac swych konczyn przednich, czyli ramion zakonczonych chwytnymi dlonmi. W rezultacie nauczyli sie wytwarzac proste narzedzia kamienne (Homo habilis). Koniecznosc intensywnego myslenia doprowadzila do rozwoju mozgu. Dopiero te zmiany umozliwily regularne polowania na zwierzeta nieco wiekszych rozmiarow, choc poczatki takich polowan, rzecz jasna, mogly miec miejsce wczesniej. Wowczas uwypuklila sie wspolnota interesow przodkow ludzi oraz dzikich psow, czy szakali. Obie grupy potrzebowaly sie nawzajem. Praludzie chetnie tolerowali obecnosc szakali wokol obozowisk. Prowadzac koczowniczy tryb zycia obozowiska rozbijane byly w dowolnych, czesto przypadkowych miejscach. Wobec wystepowania duzej ilosci drapieznikow w tamtych czasach, przodkowie ludzi narazeni byli na ich ustawiczne ataki. Drapieznikami tamtego okresu byly tygrys szablozebny oraz niedzwiedz jaskiniowy. Walesajace sie w otoczeniu obozowisk szakale skutecznie potrafily ostrzec o nadchodzacym niebezpieczenstwie, wykorzystujac umiejetnie swoj doskonale rozwiniety zmysl wechu, ktory byl (i jest nadal) ponad 1000 razy lepszy od ludzkiego. Kiedy dochodzilo do wspolnych polowan, psi nos ponownie byl nieoceniony podczas odnajdywania tropu. Praludzie wykorzystywali szybkosc szakali, prawdopodobnie do zaganiania zwierzat. Dzikie psy w nie mniejszym stopniu korzystaly z powyzszej symbiozy. Koczujac wokol obozowisk mialy okazje jedzenia pozostawionych resztek pokarmow oraz kosci. Nasi przodkowie potrafili juz myslec, a wiec planowac, przez co polowania mogly miec bardziej urozmaicony charakter i w rezultacie mogly byc bardziej skuteczne. Kopanie dolow oraz zasadzki nie byly przeciez wymyslem szakali. Homo habilis mogli wspinac sie na drzewa oraz posiadali znacznie lepszy, w porownaniu z szakalami, wzrok. Wykopaliska archeologiczne poczawszy od 100 tysiecy lat temu odnajduja szkielety szakali w bezposrednim sasiedztwie obozowisk przodkow ludzkich. Pomimo zycia w bliskosci dwu powyzszych grup trudno mowic o "udomowieniu" szakali, zatem o wystepowaniu psa domowego w tym okresie. Szakale byly wowczas jeszcze na wpol dzikie, nie dochodzilo do bezposrednich kontaktow fizycznych. Mozna domyslac sie tylko, ze szczenieta byly niejednokrotnie chwytane dotarczajac rozrywki, a byc moze i pokarmu dla homo habilis.
Okolo 80 tysiecy lat temu rozpoczyna sie wedrowka Neanderthalczykow z Afryki do Europy poprzez Ciesnine Giblartarska. Analogicznie nastepuje zaludnienie przez nich wschodniej czesci Azji, przy czym trasa z Afryki wiedzie tam poprzez ciesniny Bliskiego Wschodu. Nasuwa sie pytanie; czy na wpol dzikie szakale towarzyszyly plemionom ludzi neandertalskich w tych wedrowkach? Prawdopodobnie uzywano malych obciagnietych skora lodzi, co jeszcze bardziej podwaza watpliwa teorie zabrania szakali do Europy przez Neandertalczykow.
Przybyly do Europy Neanderthalczyk byl doskonalym mysliwym o bardzo mocnej budowie ciala i ogromnej sile. W polowaniach na mamuty, bawoly oraz inne zwierzeta o duzych rozmiarach uzywal broni zakonczonej ostrymi powierzchniami z kamienia. Umial rozniecac ogien, co pozwalalo na dluzsze przechowywanie miesa z upolowanej zwierzyny, a to z kolei zachecalo do polowan na duze zwierzeta. Pomimo chlodnego klimatu epoki polodowcowej w Europie oraz Azji, lasy obfitowaly w zwierzyne. W wyniku poprawionej, bogatszej w bialko diety, poprawil sie wzrost oraz wzmocnila budowa. Malowidla odnalezione na scianach jaskin na terenach dzisiejszej Hiszpanii oraz Francji pokazuja sceny z polowan. Nie ma na nich psow. Pomimo tego, wielu naukowcow uwaza, ze na wpol udomowione wilki musialy towarzyszyc Neanderthalczykom w tych polowaniach, podobnie jak szakale w Afryce w okresach wczesniejszych. Nawet poteznie zbudowany Neandertalczyk uzbrojony w kamienna bron, mialby znacznie ulatwione zadanie, polujac przy pomocy wilkow. Wreszcie po upolowaniu mamuta, czy bawola musialy pozostawac ogromne ilosci kosci i resztek, ktorych zapach z pewnoscia musial przyciagac obdarzone doskonalym wechem wilki.
Nieco pozniej przybywaja z terenow Bliskiego Wschodu do Europy nasi bezposredni przodkowie - ludzie myslacy (Homo sapiens). Czy oni przyprowadzili ze soba udomowione szakale?
Ludzie myslacy zyli wspolnie z Neandertalczykami na terenach Europy w okresach poprzedzajacych 30,000 lat przed nasza era. Co sprawilo nagle wyginiecie bedacych na podobnym poziomie rozwoju Neander talczykow?
Nie znamy jasnej odpowiedzi na to pytanie. Mozemy domyslac sie, dochodzilo do walk obu pierwotnych gatunkow. Znajac z pozniejszych okresow historie traktownia przez ludzi innych gatunkow zwierzat mozemy takze domyslac sie, ze Neandertalczycy zostali po prostu wymordowani przez Homo Sapiens. Wiedzac, ze obie grupy dysponowaly w przyblizeniu taka sama prymitywna bronia z kamienia, nasuwa sie powazne pytanie. Jak slabsi fizycznie ludzie zdolali pokonac swych poteznie zbudowanych kuzynow? Prawdopodobnie umiejetnosc mowy oraz bardziej abstrakcyjnego myslenia byla czynnikiem decydujacym. Byc moze abstrakcyjne myslenie sklonilo ludzi do uzycia udomowionych wilkow lub szakali w walce z Neandertalczykami. A moze umiejetne wykorzystywanie udomowionych wilkow do polowan na duze ssaki umozliwilo ludziom przetrwamie trudnej epoki polodowcowej, zas nie posiadajacy tej umiejetnosci Neandertalczycy po prostu wygineli. Czeste uzywanie przez ludzi znanego juz wowczas luku oraz strzal sprzyjaloby wykorzystaniu w polowaniach wilkow…
Scieraja sie tu 2 teorie powstania psa: pierwsza gloszaca wczesne powstanie psa domowego w wyniku udomowienia szakala jeszcze w Afryce oraz druga, wywodzaca rodowod genetyczny psa wylacznie od wilka udomowionego w pozniejszym czasie na terenach Europy lub Azji Zachodniej. Choc teoria druga wydaje sie byc nieco bardziej prawdopodobna, to jednak pierwsza jest rowniez absolutnie mozliwa. Udomowione szkale mogly przybyc do Europy wraz z plemionami ludzi. Probujac umiejscowic powyzsze dwie hipotezy w czasie dochodzimy do ogromnych rozbieznosci. Jesli szakale udomowiono w Afryce, to moglo to nastapic juz przed 100 tysiacami lat. Jesli zas pies powstal w Azji lub Europie, to musialo to nastapic znacznie pozniej, wedlug niektorych zrodel w Europie dopiero okolo 6,500 lat p.n.e., czyli w przyblizeniu w okresie, w ktorym udomowiono konie. Mozliwa jest tez teoria posrednia; udomowione szakale przybyly do Europy z ludzmi, gdzie skrzyzowaly sie z wilkami.
Wykopaliska z terenow dzisiejszej Anglii z okresu 17, 000 - 7, 000 lat p.n.e. potwierdzaja obecnosc udomowonych wilkow w bezposrednim sasiedztwie szczatkow szkieletow ludzi. Plemiona ludzi zyjacych na terenach dzisiejszej Danii w okresie okolo 7,500 lat p.n.e. posiadaly na wpol udomowione psy o wygladzie zblizonym do dzisiejszych husky.
Jeszcze przed powstaniem pierwszych cywilizacji w rejonie Bliskiego Wschodu, okolo 10,000 lat p.n.e. koczownicze plemiona Berberow zaopatrywaly pierwsze osady ludzkie w psy mysliwskie (charty, Basenji) oraz strozujace, a wsrod nich niewielkich rozmiarow czerwony "pies-wilk", ktory pomagal ludziom przy wypasie owiec oraz koz. Z chwila rozpoczecia hodowli zwierzat domowych zaczeto intensywniej rozwijac psy w kierunku ochrony stad przed drapieznikami oraz ludzmi z innych plemion. Ukierunkowana wielowiekowa hodowla psow w obrebie roznych cywilizacji ludzkich doprowadzila do powstania wielu ras ekstremalnie roznych, zarowno pod wzgledem wygladu jak i rozmiarow. Natomiast psy zyjace wsrod prymitywnych koczowniczych ludow w Afryce, Australii, Patagonii oraz na wyspach Kana ryjskich, przetrwaly tysiace lat az do dzis, w niemal niezmienionej formie.
Okolo 8,000 lat p.n.e. w dorzeczach rzek Eufratu oraz Tygrysu powstaly liczne wsie, ktore w pozniejszym czasie daly poczatek pierwszym nowoczesnym cywilizacjom: assyryjskiej, akkadyjskiej, sumeryjskiej, babilonskiej. Rownolegle w gorzystej Anatolii (dzisiejsza Turcja) powstaly organizmy panstwowe, "krolestwa", zajmujace sie wylacznie wypasem owiec. Wedlug znanych nam poszlak przyjmuje sie, ze psy byly juz dobrze znane wszystkim wspomnianym cywilizacjom. Kiedy rozpoczal sie intensywny handel pomiedzy powyzszymi regionami, rowniez i psy obok innych towarow staly sie jego przedmiotem.
