Codziennością w praktyce weterynaryjnej bywają czworonożni pacjenci, których gojące się rany powstałe w wyniku urazów lub po przejściu zabiegów operacyjnych wymagają wyjątkowej troski chirurga. Zadaniem lekarza jest profesjonalne opatrzenie ran i nadzorowanie procesu ich gojenia się. Odpowiedzialnością właścicieli zwierząt pozostaje kilkutygodniowa opieka (bardziej lub mniej uciążliwa). Dlatego tak ważne jest by właściciele zwierząt poznali ogólne mechanizmy gojenia się ran oraz nauczyli się postępowania z nimi, co w znakomity sposób może zapobiec dodatkowym problemom i cierpieniom naszych zwierzaków.
Zależnie od rodzaju uszkodzenia i stopnia zanieczyszczenia florą bakteryjną, gojenie się ran przebiegać może w postaci rychłozrostu bądź ziarninowania. Przez rychłozrost goją się rany nie zanieczyszczone, głównie chirurgiczne. Pozostałe rodzaje ran u zwierząt goją się zazwyczaj przez ziarninowanie. Rany te mogą być mniej lub bardziej zanieczyszczone ciałami obcymi i bakteriami, powierzchowne bądź głębokie, w zależności od sposobu w jaki powstały - miażdżone, kłute, kąsane itd. Pomimo że mechanizmy gojenia się czy to przez rychlozrost czy przez ziarninowanie są takie same, to w przypadku tego pierwszego sposobu, gojenia się przebiega niepomiernie szybciej, co jest konsekwencją minimalnego odczynu zapalnego. Natomiast w przypadku ziarninowania, długotrwałym procesom restauracji towarzyszą silne procesy zapalne z bólem, obrzękim i zaczerwienieniem. Nasilenie i zróżnicowanie objawów klinicznych towarzyszących tym dwom rodzajom gojenia się ran często decyduje o odmiennym postępowaniu leczniczym. Pomimo że większość ran u zwierząt ma szanse zagoić się po krótszym lub dłuższym czasie samoistnie, to część z nich ze względów etycznych, estetycznych, zagrożenia życia czy zdrowia zawsze wymagać będzie interwencji lekarskiej.
Generalnie czworonożnych pacjentów z ranami, które wymagają specjalistycznej opieki poddaje się:
• ogólnemu badaniu klinicznemu,
• dokładnemu badaniu rany,
• oczyszczeniu rany z bakterii, ciał obcych i tkanek martwych,
• zamknięnciu rany bądź jej udrożnieniu,
• terapii antybiotykowej miejscowej i ogólnej,
• terapii przeciwbólowej.
Konieczność przeprowadzenia ogólnego badania klinicznego wynika z potrzeby natychmiastowego zdiagnozowania bezpośrednich zagrożeń dla życia, potencjalnych uszkodzeń neurologicznych, zidentyfikowania chorób systemowych, oceny wieku, kondycji i odżywienia zwierzęcia wpływających na szybkość procesów gojenia się ran.
Odkrycie mechanizmów destrukcyjnych, które doprowadziły do powstania rany, ocena trwania w czasie uszkodzenia, sposób w jaki doszło do powstania rany decydują o tym jakich mikroorganizmów i zanieczyszczeń można spodziewać się, w jakim stopniu rana może być zanieczyszczona, jakie infekcji systemowe czy miejscowe mogą zagrażać zwierzęciu.
Badanie rany można rozpocząć wówczas, gdy pewni jesteśmy pełnego medycznego zabezpieczenia zwierzęcia często z analgezją i anestezją włącznie. Z reguły natychmiastowego opatrzenia chirurgicznego wymagają rany, o których wiemy, że istnieją dłużej niż 4 godziny, co oznacza, że mamy jeszcze do czynienia z raną swieżą, ale zainfekowaną. Typ rany, jej usytuowanie, krwawienie, rozległość uszkodzeń ma wpływ na szybkość gojenia się i nierzadko występowanie mniejszych lub większych komplikacji.
Po poddaniu zwierzęcia właściwej analgezji bądź anastezji przystępuje się do oczyszczenia rany, najpierw jej okolicy, poprzez wystrzyżenie głównie brzegów rany. Samą ranę, aby zapobiec dostawaniu się do niej sierści, należy zabezpieczyć wilgotnymi gazikami bądź wodorozpuszczalnym żelem, aby usuwanie sierści z rany nie byto długotrwałe i sprzyjające dodatkowym infekcjom. Kolejnym krokiem jest usunięcie obserwowanych wokół i w ranie widocznych zanieczyszeń poprzez używanie myjącego roztworu 0.1% chlorcheksdyny, roztworu fizjologicznego. Generalnie inne środki, które w znacznym rozcieńczeniu można stosować (roztwory jodyny) są cytotoksyczne. Pomimo, że większość ran bywa zanieczyszczona mechanicznie i bakteriologicznnie, warunki i sposoby w jakich dokonuje się opatrywania ran powinny być ściśle aseptyczne. Niespełnienie tych warunków zwykle kończy się powikłaniami w gojeniu się, kłopotliwymi dla lekarza, właściciela i zwięrzecia. Ranę, którą raz rozpocznie się opatrywać należy całkowicie (różnymi metodami: skalpelem, hydrodynamicznie, enzymatycznie, mechanicznie, laserowo lub kombinacją metod) pozbawić zanieczyszczeń i martwych tkanek. Wszystkie tkanki skórne, podskórne, powieziowe, naczyniowe, mięśniowe, ścięgnowe o zabarwieniu zielonym, szarym, czarnym i brązowym są martwe i wymagają usunięcia. Ze wszystkimi tkankami należy postępować oszczędnie, aby nie zabrakło ich na zamknięcie rany. Płyny używane do przemywania i wypłukiwania (wspomniana chlorheksydyna, płyn fizjologiczny, płyn Ringera i inne) nie powinny być stosowane pod ciśnieniem ze względu na możliwość dodatkowych uszkodzeń tkanek i wprowadzania w głąb rany zanieczyszczeń i bakterii. Ranę dobrze oczyszczoną chirurgicznie (przypuszczalnie wolną od zanieczyszczeń i bakterii) oraz zdrową (pozbawioną martwych tkanek) można całkowicie zamknąć szwami chirurgicznymi (chociaż zawsze istnieje ryzyko mniejszych bądź większych infekcji) bądź częściowo dodatkowo drenując poprzez założenie sączków.
Rany bądź uszkodzenia znacznych części ciała wymagają użycia wielu różnych technik plastycznych.
Właściwa terapia antybiotykowa poprzez doustne bądź pozajelitowe podawanie leków przeciwbakteryjnych w przypadku ran starszych niż czterogodzinne ma jak największy sens. Kontynuowanie podawania antybiotyków przez co najmniej 5 dni umożliwi ranom szybką granulację i zamknięcie się. Szeroka gama antybiotyków, sulfonamidów czy nitrofurazonów nie oznacza, że mogą one zastąpić chirurgiczne opatrzenie rany. Podawane ogólnie i miejsowo mogą jedynie wspomagać gojenie się ran. Właściwe postępowanie z ranami to także odpowiednia terapia przeciwbólowa. Zastosowanie środów przeciwbólowych, metod analgetycznych (blokady) w czasie badania, w trakcie opatrywania czy gojenia się ran jest na równi ważne. Kontrolowanie bólu przez kilka pierwszch dni po zabiegu operacyjnym czy opatrzeniu jakiejkolwiek rany definitywnie przyspiesza gojenie się ran.
Autorzy artykułu
Andrew Koszewski DVM i Andrzej Krzywicki lek. wet. z okazji nadchodzących
Świąt Bożego Narodzeniowa i Nowego 2002 Roku, wszystkim pacjentom, klientom oraz czytelnikom Monitora pragną przekazać
najserdeczniejsze życzenia.
