Położona w prawej górnej części brzucha wątroba jest naszym największym i najbardziej skomplikowanym organem odpowiedzialnym za przemiany metaboliczne w naszym ustroju. Ze względu na skomplikowaną budowę i olbrzymią ilość reakcji chemicznych wątrobę można porównać do zminiaturyzowanej potężnej fabryki chemicznej. Aktywne komórki odpowiedzialne za przeprowadzanie praktycznie każdej niezbędnej organizmowi reakcji synteży i rozkładu to hepatocyty (komórki miąższowe wątroby), komórki endotelialne (komórki wyściółki naczyń krwionośnych), komórki Kupffera (osiadłe komórki żerne wątroby), komórki Ito (prekursory fibroblastów, komórek odpowiedzialnych za produkcje włókien podporowych, extracellular matrix, wśród których zawieszone są komórki wątroby), komórki dróg żołciowych, i do dzisiej bliżej nie poznane, komórki pit (pit cells). Każdy hepatocyt posiada oddzielne zaopatrzenie w krew, jak też i oddzielny odpływ krwi i żołci. Krew do wątroby dopływa dwoma systemami, tętnicy wątrobowej (hepatic artery) i żyły wrotnej (portal vein). Tętnica wątrobowa dostarcza krew bogatą w niezbędny do produkcji energii tlen. Żyła wrotna dowozi do komórek wątroby wszystkie substancje wchłonięte w przewodzie pokarmowym. Odpływ krwi z wątroby zapewnia żyła wątrobowa, dopływ żyły głównej dolnej odprowadzającej krew z dolnej części ciała. Wątroba posiada również oddzielny system krążenia chłonki (lymphatic system), który jest odpowiedzialny za krążenie płynu pozakomórkowego, przesączu osocza poza naczynia krwionośne.
Uszkodzenie komórek wątrobowych często zaczyna się jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów, i tylko na podstawie specyficznych testów krwi możemy przypuszczać, że coś złego dzieje się z wątrobą. Zazwyczaj podstawowe badanie krwi zawiera kilka enzymów i produktów pochodzących z wątroby. Najczęściej badanymi substancjami pochodzącymi z wątroby są bilirubina (barwnik pochodzący z przemiany barwnika krwi hemoglobiny), albuminy i globuliny (białka syntetyzowane przez wątrobę), czynniki krzepnięcia krwi, enzymy takie jak fosfataza zasadowa (alkaline phosphatase), gamma-glutamyltransferaza (GGT), transaminaza aspartanowa (AST), aminotransferaza alaninowa (ALT), dehydrogenaza mleczanowa (LDH). Problem z interpretacją zaburzeń poziomów tych związków polega na tym, że tylko niektóre z nich mogą być nieznacznie podwyższone przy zaawansowanych zmianach choróbowych, a większość z wymienionych związków nie jest specyficzna dla wątroby i występuje również w innych organach lub też może być produkowana przez inne organy w stanach chorobowych. Na przykład fosfataza zasadowa występuje również w kościach, a okresie ciąży również w łożysku. Niektóre nowotwory takie jak odoskrzelowy rak płuc, chłoniaki (nowotwory złośliwe węzłów chłonnych) produkują zwiększone ilości fosfatazy zasadowej. GGT jest produkowany również w komórkach trzustki i nerek, AST w mięśniu serca, w mięśniach szkieletowych, w mózgu, w nerkach. LDH znajduje się w krwinkach czerwonych, w mięśniu sercowym, w płucach, i w nowotworach złośliwych. Produkcja albumin maleje przy przewlekłych stanach choróbowych wątroby, lecz niezbyt przydaje się do monitorowania ostrych stanów zapalnych. Poziom albumin znacznie się obniża przy niedoborach pokarmowych, szczególnie białkowych, lub przy nadmiernej utracie albumin przez nerki przy zespole nefrotycznym, przez jelita przy gastroenteropatiach, lub przez skórę przy oparzeniach. Wiekszość czynników krzepnięcia produkowanych przez wątrobę jest zależna od poziomu witaminy K w ustroju, a co za tym idzie, ich stężenie zmniejsza się wraz z niedoborem witaminy K (niedobory pokarmowe, złe wchłanianie). Ze względu na stosunkowo małe ilości czynników krzepnięcia niezbędnych do przeprowadzenia procesu krzepnięcia, testy na krzepnięcie krwi nie są zbyt przydatne przy monitorowaniu i kontroli funkcji wątroby. Istnieje jeszcze dużo innych testów, których wartości mogą wskazywać na zaburzenie funkcji wątroby, jednakże nawet jeżeli tak zwane "enzymy wątrobowe" są podwyższone ze względu na uszkodzenie samej wątroby, trudno jest określić zaawansowanie procesu choróbowego. Niektóre choroby wątroby przebiegają z czasowym i tylko nieznacznym podwyższeniem poziomu powyższych enzymow. Jednorazowe badanie krwi nie musi być diagnostyczne dla uszkodzenia wątroby.
Inne testy diagnostyczne stosowane przy rozpoznawaniu chorób wątroby to prześwietlenie brzucha (rzadko stosowane lecz może wykazać zwapnienia w miąższu i złogi w drogach żółciowych).
Ze względu na dostępność i ilość informacji dostarczonych, badanie ultrasonograficzne jest najpopularniejszym badaniem przy wstępnej ewaluacji wątroby. Badanie to może wykazać złogi w miąższu wątroby i drogach żółciowych, zmiany anatomiczne (nowotwory, cysty, zaburzenia krążenia, marskość), zmiany jakościowe w zawartości wody i tłuszczu w wątrobie, wielkość wątroby.
Cholecystografia polega na doustnym podaniu barwnika wchłaniającego się w przewodzie pokarmowym i wydzielającego się przez drogi żółciowe. To badanie pozwala na dosyć dokładne zbadania dróg żółciowych, a szczególnie zawartości woreczka żółciowego, jak też i jego funkcji. Zdarza się czasami, że napady kolki wątrobowej (żółciowej) są powodowane nie poprzez kamienie w drogach żółciowych lecz przez nadmiernie zagęszczoną żółć. Żółć zazwyczaj ma konsystencje płynu do mycia naczyń, lecz czasami zagęszcza się do konsystencji pasty i trudno się jej wtedy przecisnąć przez wąskie drogi żółciowe. Wynik badania ultrasonograficznego w takim przypadku może być normalny, jednakże cholecystografia wykaże, że drogi żółciowe nie przepuszczają żółci. Tomografia komputerowa (CT) jest następnym testem, który można wykonać przy zaburzeniach funkcji wątroby. CT pozwala na dokładne zbadanie zaburzeń anatomicznych i jakościowych wątroby. CT jest używane do ewaluacji stłuszczenia i marskości wątroby, nadmiernego spichrzania żelaza.
Technika rezonansu magnetycznego (MRI) jest jeszcze doskonalsza w ujawnianiu anatomicznych szczegółów od technologii CT, jednakże ze względu na cenę MRI, jak i też ciągłe udoskonalanie CT, a co za tym idzie, rozdzielczości CT, MRI jest stosunkowo rzadko stosowana w chorobach wątroby. W określonych przypadkach badanie przepływu krwi przez wątrobę czy też badania radioizotopowe mogą wnieść dodatkowe informacje na temat schorzenia.
Stosunkowo często przy chorobach dróg żółciowych używa się techniki endoskopowej wstecznej cholangio-pankreatografii (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography - ERCP). Zabieg ten polega na tym, że w czasie endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego wprowadza się cienki cewnik do dróg żółciowych i następnie pod ciśnieniem wprowadza się do nich kontrast. Zabieg ten umożliwia ewaluacje dróg żółciowych i przewodu trzustkowego. W trakcie ERCP można dokonywać drobne zabiegi diagnostyczne takie jak pobieranie wycinków tkankowych lub zabiegi lecznicze jak na przykład usunięcie kamienia z dróg żółciowych czy też założenie stentu (rurki zapewniającej drożność dróg żółciowych). Najpewniejszą metodą badania wątroby jest obserwacja wycinka wątroby pod mikroskopem. Biopsje wątroby wykonuje się przezskórnie poprzez powłoki brzuszne lub też poprzez wprowadzenie sondy biopsyjnej przez żyłę szyjną. W zależności od grubości wycinka rozróżnia się biopsje cienkoigłowe (fine needle biopsy), umożliwiające badanie tylko pojedyńczych komórek (cytology) i biopsje rdzeniowe (core biopsy), gdzie wycinek ma około 1-2 milimetrów grubości, co już wystarcza na zbadanie budowy struktóry miąższu wątroby (histology). Badanie mikroskopowe zezwala na określenie rodzaju zmian, jak też i ich zaawansowanie. Przy niektórych postaciach uszkodzenia wątroby biopsja jest jedyną metodą monitorowania postępu lub cofania się zmian chorobowych.
Objawy związane z uszkodzeniem wątroby mogą być tak samo niecharakterystyczne jak testy laboratoryjne. Brak apetytu, zmęczenie, słabość, stany podgorączkowe, nudności, zmiany na skórze w postaci pajączków naczyniowych, zmiany hormonalne, anemia, zaburzenia krwawienia, krwawienia do przewodu pokarmowego, zmiany w rozmarze krwi, zaburzenia elektrolitowe, podwyższenie stężenia mocznika (urea), niewydolność nerek, żółtaczka, powiększenie wątroby, żylaki przełyku i odbytu, poszerzenie żył podskórnych brzucha, opuchlizna brzuszna z nagromadzeniem płynu przesiekowego w jamie brzusznej (ascites), zaburzenia nerwowo psychiatryczne (hepatic encephalopathy). Powyższe objawy najczęściej przebiegają bezbólowo. Ból występujący w trakcie przebiegu chorób wątroby jest spowodowany nadmiernym rozciągnięciem błony surowiczej otaczającej wątrobę (nagłe powiększenie objętości wątroby), lub zablokowaniem odpływu żółci z dróg żółciowych. Wczesne uszkodzenie wątroby najczęściej nie daje żadnych objawów a przeprowadzane testy badania krwi są najczęściej prawidłowe lub niediagnostyczne.
Czynniki uszkadzające wątrobę można podzielić na wrodzone (niedobory enzymatyczne) i nabyte, chemiczne (alkohol, węglowodory) i mechaniczne (niedrożność dróg żółciowych), zakaźne (wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pierwotniakowe, parazytowe zapalenia wątroby) i autoimmunologiczne (nasz własny układ odpornościowy niszczy naszą własną wątrobę). Zmiany w wątrobie mogą być odwracalne (stłuszczenie wątroby) i nieodwracalne (marskość), mieć przebieg gwałtowny z prawie natychmiastową niewydolnością wątroby (fulminans), lub wieloletni bezobjawowy (zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C). Komórki wątrobowe mogą dawać początek nowotworom łagodnym (gruczołaki, naczyniaki) i złośliwym (rak wątroby, rak dróg żółciowych, białaczki, chłoniaki). Wątroba jest organem do którego często przerzucają się nowotwory złośliwe układu pokarmowego (jelita grubego, trzustki, żołądka), płuc, piersię, układu krwionośnego. Zarówno nowotwory pierwodne jak też przerzutowe zazwyczaj przebiegają bezobjawowo a ich wykrycie często jest przypadkowe.
Podobnie prosto jak diagnostyka wygląda leczenie chorób wątroby. Dużą poprawę i cofnięcie się zmian patologicznych może przynieść odstawienie czynników chemicznych uszkadzających wątrobę (alkoholu, niektórych hepatotoksycznych leków), jak też i zastosowanie jednych z najdroższych i najnowocześniejszych leków wpływających ma układ odpornościowy jak też i najtańszych leków pochodzenia roślinnego, których sposobu działania do dziś nie znamy. Leczenie operacyjne często jest jedyną metodą usunięcia kamieni z dróg żółciowych czy też nowotworów z miąższu wątroby. Ze względu na to, że wątroba jest organem niezbędnym do życia, przy zaawansowanych nieodwracalnych zmianach wątroby można stosować przeszczepy.
