Medycyna przyszłości będzie bardziej zajmowała się zapobieganiem chorobom aniżeli ich leczeniem. Niestety, jest to jednak ciągle odległa przyszłość. Testy profilaktyczne umożliwiające wczesne wykrywanie chorób w ich najwcześniejszym stadium są ciągle jeszcze w początkowym stadium badań i wiele lat upłynie zanim niektóre z nich znajdą powszechne zastosowanie. Poniżej znajdziecie Państwo listę przygotowaną przez U.S. Preventive Services Task Force (USPSTF), organizację rządową, która na podstawie wyników istniejących badań klinicznych wydaje zalecenia co do wskazań dotyczących badań przesiewowych (screening), umożliwiających wczesne wykrywanie, a co za tym idzie, poprzez wczesne leczenie, ratowanie życia pacjentów. Zalecenia niektórych organizacji medycznych, z reguły zalecających przeprowadzanie dodatkowych badań przesiewowych, mogą znacząco różnić się od poniższych zaleceń, ale i tak będziecie Państwo zaskoczeni tym, jak niewiele badań jest polecanych w profilaktyce chorób u zdrowych ludzi. Poniżej pozwolę sobie przedstawić te najważniejsze zalecenia organizacji medycznych.
Bezobjawowa miażdżyca naczyń wieńcowych serca nie wymaga żadnych testów. Pacjenci powinni być poinformowani o czynnikach ryzyka zachorowania na chorobę wieńcową.
Nadciśnienie, podwyższony poziomu cholesterolu, palenie tytoniu, spożywanie tłuszczy i cholesterolu, siedzący tryb życia sprzyjają powstawaniu miażdżycy naczyń krwionośnych. Rutynowe badanie EKG u pacjentów bezobjawowych jest niewskazane. EKG nie jest wskazane u dzieci i młodzieży jako część badania przed przystąpieniem do uprawiania sportów.
Wysoki poziom cholesterolu najwięcej szkody może spowodować u mężczyzn w średnim wieku. Cholesterol można również sprawdzać u młodszych mężczyzn, kobiet i u starszych osób. Wszyscy powinni być pouczeni o cholesterolu zawartym w pożywieniu. Zaleca się badanie poziomu cholesterolu u mężczyzn powyżej 35 roku życia i u kobiet powyżej 45 roku życia.
W celu wczesnego wykrywania nadciśnienia tętniczego, ciśnienie krwi powinno zacząć być mierzone u osób powyżej osiemnastego roku życia.
Nie ma wskazań ani testów na wczesne wykrywanie i zapobieganie udarom mózgu u osób nie przejawiających żadnych objawów.
Nie zaleca się rutynowych testów na wczesne wykrywanie choroby niedokrwiennej kończyn u pacjentów nie posiadających objawów.
Zapobieganie rakowi piersi u kobiet powinno być przeprowadzone za pomocą badań mamograficznych po czterdziestym roku życia, powtarzanych co 1-2 lata. Badanie piersi przez lekarza może, ale nie musi towarzyszyć mamografii. Nie ma wystarczających danych klinicznych, aby zalecać badanie piersi przez same pacjentki.
Wszystkie kobiety seksualnie aktywne i posiadające szyjkę macicy powinny mieć robiony wymaz z pochwy (PAP smear) w celu wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Kobiety powyżej 65 roku życia z normalnymi wcześniejszymi wymazami nie powinny mieć robionych wymazów, a kobiety powyżej 70 roku życia w ogóle nie powinny mieć wymazów. Wymazy powinno się zaczynać trzy lata od momentu rozpoczęcia współżycia seksualnego lub w wieku lat 21. Nie ma różnicy w wykrywalności raka szyjki macicy jeżeli wymazy z pochwy robi się co roku lub co trzy lata.
Do wczesnego wykrywania raka jelita grubego zaleca się stosowanie testów na krew utajoną w kale lub sigmoidoskopię (badanie krańcowego odcinka jelita grubego). Jeżeli test na krew utajoną jest pozytywny, zaleca się badanie całego jelita grubego (kolonoskopię). Testy te powinny być wykonane u osób powyżej pięćdziesiątego roku życia. U osób z historią rodzinną raka jelita grubego, kolonoskopię należy przeprowadzić wcześniej. Jeżeli testy te były prawidłowe, to powinny być przeprowadzane co dziesięć lat.
W przypadku raka prostaty nie ma wystarczających danych, aby zalecać lub nie przezodbytnicze badanie prostaty. Nie zaleca się stosowania PSA (Prostate Specific Antygen), jak też przezodbytniczego badania ultrasonograficznego u pacjentów nie przejawiających objawów.
W przypadku raka płuc nie zaleca się rutynowego prześwietlania płuc jak też badania mikroskopowego plwociny u pacjentów bez objawów.
Rutynowe badanie skóry w celu wykrywania raka skóry jest zalecane tylko u pacjentów wysokiego ryzyka. Nie ma wystarczających danych, aby zalecać pacjentom, aby sami badali swoją skórę.
W wypadku raka jądra nie ma wystarczających danych, aby przeprowadzać rutynowe badanie jąder. Jedynie pacjenci z wcześniejszymi problemami jąder powinni być badani.
Nie zaleca się rutynowych badań w celu wykrywania nowotworów jajnika.
Nie zaleca się rutynowych badań w celu wykrywania raka trzustki.
W celu wyeliminowania ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej nie zaleca się rutynowych badań u pacjentów nie przejawiających żadnych objawów.
W przypadku cukrzycy kobiet ciężarnych brak jest danych sugerujących konieczność przeprowadzenia badań poziomu cukru we krwi. Jeżeli jednak już się to badanie robi, powinno się je przeprowadzić pomiędzy 24-28 tygodniem ciąży. Nie ma wskazań co do rutynowego badania dorosłych na obecność cukrzycy lub nietolerancji cukru.
Wszystkie noworodki powinny być badane na obecność niedoczynności tarczycy. Brak jest danych na zalecanie podobnych badań u bezobjawowych dzieci i dorosłych.
Wszystkie dzieci i dorośli powinni być badani na otyłość. Współczynnik wagi i kwadratu wzrostu (body mass index) pomaga przy zdefiniowaniu otyłości.
Wszystkie dzieci powinny przejść badania na obecność fenyloketonurii zaraz po urodzeniu.
Wszystkie kobiety ciężarne powinny przejść testy na obecność wirusowego zapalenia wątroby typu B. Szczepienie na hepatitis B zaleca się wszystkim osobom o wysokim stopniu zakażenia się tymże wirusem.
Skórny test na wykrywanie gruźlicy powinien być przeprowadzony u pacjentów wysokiego ryzyka kontaktu z gruźlicą.
Rutynowe testy na obecność kiły (syphilis) powinny być przeprowadzane u kobiet w ciąży i u pacjentów o podwyższonym ryzyku zachorowania na tę chorobę.
Rutynowe testy na rzeżączkę powinny być przeprowadzane u kobiet w ciąży i u osób o wysokim stopniu zachorowania na tę chorobę. Wszystkie noworodki powinny mieć profilaktycznie podany do oczu antybiotyk zapobiegający rzeżączkowemu zapaleniu oczu.
Testy na HIV/AIDS powinny być okresowo oferowane osobom o podwyższonym stopniu ryzyka zachorowania, jak tez i kobietom w ciąży lub też pragnącym zajść w ciążę.
Testy na chlamydię powinny być przeprowadzane u wszystkich osób podwyższonego ryzyka i kobiet w ciąży. Wszystkie dzieci zaraz po urodzeniu powinny mieć podany do oczu antybiotyk zapobiegający zapaleniom oczu.
Testy na opryszczkę narządów rodnych powinny być wykonywane u tych ciężarnych kobiet, które mają aktywne zmiany opryszczkowe.
Badanie moczu na bezobjawowy bakteriomocz, białkomocz i krew w moczu powinno być przeprowadzane tylko u kobiet w ciąży i chorych na cukrzycę. Nie jest to badanie rutynowo zalecane zdrowym dorosłym.
Testy przesiewowe na anemię powinny być rutynowo przeprowadzane u noworodków i kobiet w ciąży. Bezobjawowi dorośli nie powinni być rutynowo badani na obecność anemii.
Analiza hemoglobiny na obecność hemoglobinopatii powinna być przeprowadzona u wszystkich noworodków i dzieci mających ryzyko hemoglobinopatii.
Badanie na zawartość ołowiu we krwi powinno być przeprowadzane u dzieci podwyższonego ryzyka pomiędzy dziewiątym miesiącem a szóstym rokiem życia.
Badanie ostrości wzroku jest zalecane przed pójściem do szkoły, najlepiej w wieku 3-4 lat.
Nie ma wystarczających badań naukowych, aby zalecać rutynowe badania na jaskrę (glaucoma).
Badanie słuchu powinno być wykonane u wszystkich noworodków o wysokim ryzyku uszkodzenia słuchu. U starszych osób badanie słuchu powinno być wykonane z chwilą zidentyfikowania problemu.
Badanie ultrasonograficzne płodu jest wskazane tylko u kobiet z ryzykiem urodzenia dziecka z opóźnionym rozwojem wewnątrzmacicznym. Badanie to ma na celu ustalenie wieku dziecka i wielkości najważniejszych narządów wewnętrznych.
Wszystkie kobiety w ciąży powinny mieć okresowo mierzone ciśnienie tętnicze krwi w celu wczesnego wykrywania przedrzucawki porodowej (preeclampsia).
Wszystkie kobiety w ciąży powinny mieć zrobiony test na ustalenie grupy krwi I anty-Rh(D) przeciwciała. Wszystkie kobiety Rh-negative powinny otrzymać Rh(D) globulinę w trakcie 28-29 tygodnia ciąży jak też w trakcie pierwszych 72 godzin porodzie.
Wszystkie kobiety w ciąży powinny być zbadane na obecność przeciwciał przeciwko różyczce.
Badania na obecność wad rozwojowych płodu powinny być przeprowadzane u ciężarnych kobiet powyżej 35 roku życia. Amniocenteza (pobranie płynu owodniowego) na badania genetyczne powinna być oferowana u tych kobiet, u których ryzyko wad wrodzonych płodu jest wysokie.
Rutynowe elektroniczne monitorowanie serca płodu w trakcie porodu nie jest wskazane. Osłuchiwanie serca dziecka w trakcie porodu wystarcza do określenia jego dobrego stanu zdrowia.
USPSTF zaleca karmienie noworodków piersią.
Rutynowe badanie radiologiczne na obecność osteoporozy jest niewskazane.
Rutynowe prześwietlenia kręgosłupa jak też badania na urazy pleców nie są wskazane. Nie ma metod zapobiegania bólowi pleców.
Badania przesiewowe u osób bezobjawowych na obecność zaników pamięci jest niewskazane.
Badania przesiewowe na obecność depresji u osób bezobjawowych jest niewskazane.
Rutynowe badanie na obecność myśli samobójczych nie jest zalecane.
Rutynowe wypytywanie o poważne zranienia, jak tez badania w celu ich wykrycia nie są wskazane.
Wszyscy nastolatkowie i dorośli powinni być przepytani pod kątem nadużywania alkoholu i środków odurzających. Osoby wykazujące uzależnienie lub nadużywające tychże środków powinny zostać poinformowane o skutkach uzależnienia, otrzymać leczenie i zostać skierowane na dalsze leczenie. Osoby te jak i kobiety w ciąży powinny być zachęcone do zaprzestania picia alkoholu i poinformowane o niebezpieczeństwie jazdy samochodem, a także innych niebezpieczeństwach, które mogą je spotkać w trakcie odurzenia. "Ryzykowne" picie zostało zdefiniowane jako picie co najmniej 7 napojów alkoholowych na tydzień lub co najmniej 3 drinków na raz przez kobiety, i odpowiednio 14 tygodniowo i 4 na raz przez mężczyzn.
Osoby używające produktów tytoniowych powinny być zachęcane do zaprzestania nałogu. Nastolatkom powinno się doradzać nierozpoczynanie nałogu.
Brakuje danych naukowych na zalecanie aktywności ruchowej pacjentom.
Pacjenci powinni być informowaniu o zdrowej diecie, bilansie energetycznym, spożywaniu cholesterolu, błonnika, sodu. Kobiety w ciąży powinny być poinformowane o zmianach żywienia w czasie ciąży, a młode matki o potrzebach żywieniowych dzieci.
Wszyscy pacjenci powinni być poinformowani o konieczności używania pasów bezpieczeństwa w czasie jazdy samochodem i kasków w trakcie jazdy motocyklem lub na rowerze. Pacjenci powinni być poinformowani o powstrzymaniu się od jazdy pod wpływem alkoholu lub środków odurzających.
Pacjenci nadużywający alkoholu lub używający środków odurzających powinni być poinformowani o możliwości wypadków w domu.
Poradnictwo w celu zapobiegania zakażeniem HIV powinno obejmować praktyki seksualne, używanie dożylnych narkotyków i prezerwatyw. Poradnie odwykowe i okresowe testy na choroby przenoszone drogą płciową powinny być zalecane.
Kobiety i mężczyźni aktywni seksualnie powinni otrzymać informacje o zapobieganiu niechcianej ciąży. Powinni również zostać edukowani o chorobach przenoszonych drogą płciową.
Wszyscy pacjenci powinni być zachęceni do regularnych wizyt u dentysty i do zadbania o swoje uzębienie. Dzieciom z obszarów, w których woda pitna nie jest fluorowana, zaleca się stosowanie doustnych suplementów fluorowych.
Wszystkie dzieci powinny przejść szczepienia zalecane przez Amerykańską Akademię Pediatrów i Centrum Kontroli Chorób w Atlancie.
Wszyscy dorośli powyżej 65 roku życia powinni być zaszczepieni przynajmniej jeden raz przeciwko dwoince zapalenia płuc (pneumococcus) i co roku na grypę. Szczepionka na wirusowe zapalenie wątroby typu B (Hepatitis B) powinna być udostępniona wszystkim osobom z grup wysokiego ryzyka. Toxoid na tężec-koklusz powinien być podawany wszystkim dorosłym co dziesięć lat.
Osobom, które miały kontakt z chorymi na zapalenie opon mózgowych, zapalenie wątroby typu A lub B, gruźlicę lub wściekliznę powinno się zapewnić szczepienia profilaktyczne.
USPSTF jest przeciwko rutynowemu podawaniu hormonalnej terapii zastępczej kobietom po menopauzie.
Aspirynę zaleca się mężczyznom powyżej 40 roku życia z podwyższonym ryzykiem na zawal serca i u których nie ma przeciwwskazań do podawania aspiryny. Pacjenci powinni znać dobre i złe strony brania aspiryny.
Brak jest wystarczających danych naukowych, aby zalecać przyjmowanie witamin w celu zapobiegania nowotworom i chorobie wieńcowej serca.
Powyższe wskazania opierają się na ścisłych badaniach naukowych. Zalecenia poszczególnych organizacji medycznych pomimo identycznej bazy danych mogą się znacznie różnić i odbiegać od powyższych. Zaznajomienie się Państwa ze wskazaniami U.S Preventive Services Task Force wyjaśni, być może, dlaczego my - lekarze niekiedy odmawiamy przeprowadzenia testów, które chcielibyście zrobić, a co, do których nie istnieją formalne wskazania.
Doktor medycyny Błażej Łojewski, M.D.
(Blazej Lojewski)
