W niniejszym artykule chciałabym poruszyć ważki, ale niestety niezbyt często podejmowany temat depresji dotyczącej młodzieży. Ma ona niekiedy bardzo trudny i dramatyczny przebieg, a w dużej ilości przypadków bywa nierozpoznana. Depresja nastolatków stanowi szczególnie ważny problem społeczny. Nieleczona może mieć katastrofalne skutki, grożące wręcz utratą życia, ponieważ, jak wynika z badań i opracowań medycznych, próby samobójcze w tej grupie wiekowej są coraz powszechniejsze. Jakie są przyczyny depresji? Rozwój depresji zwykle spowodowany jest przez wiele różnych, współdziałających ze sobą czynników. Ważną rolę przypisuje się czynnikom dziedzicznym. U około 50 procent młodych ludzi chorych na depresję występuje ona w ich rodzinie. Jeśli jedno z rodziców choruje na tę chorobę, ich dziecko jest obciążone trzykrotnie większym ryzykiem zachorowania niż dziecko, którego oboje rodzice są zdrowi. Jeśli depresja rodziców rozwinęła się przed trzydziestym rokiem życia, ryzyko zachorowania ich dzieci na tę chorobę jest jeszcze większe.
Pisałam już o tym, że istotnym elementem prowadzącym do depresji jest odczucie dotkliwej straty bliskiej i ważnej osoby, lub jakiejś istotnej wartości, takiej jak zdrowie, dobre warunki życia, ciepłe relacje w rodzinie, sukcesy w szkole itp. Depresja może więc się rozpocząć, kiedy odejdzie na zawsze, lub w wyniku rozwodu ktoś z naszych najbliższych, kiedy w rodzinie pojawi się ciężka choroba, kiedy pogorszą się warunki życiowe, stracimy przyjaciół, lub dobre mniemanie o sobie. Jest to bardzo ważna grupa czynników, które określa się jako predysponujące. Doświadczenie straty, połączone z rozpadem ważnych dla młodego człowieka związków oraz odczucie porażki w procesie osiągania ważnych celów życiowych (np. niemożność osiągania sukcesów w edukacji) może spowodować powstanie podłoża rozwoju choroby depresyjnej. Jak wiemy, związki mogą ulec zerwaniu lub zachwianiu poprzez śmierć, rozwód lub separację rodziców, chorobę dziecka lub rodziców, przeprowadzkę, przeniesienie do nowej klasy lub szkoły, nieporozumienia i przemoc w rodzinie (autorytarny, restrykcyjny model wychowawczy - o postawach rodzicielskich pisałam w jednym w poprzednich wydań "Monitora"), a także przez zaniedbywanie dzieci przez rodziców oraz molestowanie seksualne. Oczywiście, nie u każdego nastolatka strata powoduje rozwój objawów depresyjnych. Aby tak się stało zwykle musi zaistnieć w tym układzie dodatkowy czynnik (wewnętrzny lub zewnętrzny), na przykład zły stan zdrowia lub czynniki podtrzymujące zły nastrój (negatywne myśli mające źródło w niekorzystnych wzorcach wyniesionych z domu) Taka osoba wykazuje zaburzony obraz samego siebie i sytuacji, interpretując rzeczywistość w negatywny, powodujący przygnębienie sposób (wysoki poziom samokrytycyzmu, przekonanie o niskim poziomie własnej skuteczności - "nic mi się nie udaje, wszystko zawalam, jestem beznadziejny" - można tak myśleć nawet wtedy, kiedy popełniło się niewielki, nieistotny błąd.)
Zły nastrój prowadzący do depresji mogą więc podtrzymywać zaburzenia poznawcze wynikające z negatywnego nastawienia do siebie, świata i przyszłości. To bardzo utrudnia sytuację młodego człowieka i czyni go potencjalną ofiarą depresji. Tyle o czynnikach wewnętrznych (osobistych). Na rozwój depresji ma również wpływ cała grupa czynników zewnętrznych, których występowanie nie daje szansy nastolatkowi na uchronienie się przed depresją. Czynniki te związane są z rodziną i szkołą. Rodzina może wpływać niekorzystnie na dziecko predysponowane do depresji, kiedy nie rozumie jego problemów, jest nadmiernie wymagająca, krytyczna lub obojętna czy nadopiekuńcza. Dziecko w takiej rodzinie ma zagrożone poczucie bezpieczeństwa i autonomii. Często zdarza się, że nieustannie znajduje się w konflikcie pomiędzy sprzecznymi żądaniami rodziców, którzy nie potrafią porozumieć się pomiędzy sobą co do spójnych wymagań wobec nastolatka.
Istotnym, choć zwykle niedocenianym czynnikiem ryzyka jest relacja małżeńska rodziców. Kiedy dziecko jest często świadkiem nieporozumień pomiędzy rodzicami (zdarza się, że o charakterze drastycznym), kiedy ma świadomość, że rodzice walczą ze sobą, że panuje między nimi nienawiść i "zimna wojna" - może mieć to niekorzystny wpływ na ocenę własnej przyszłości, która zdaje się być zagrożona rozwodem rodziców i niepewnością dotyczącą "co dalej". W tej sytuacji również cierpi dotkliwie poczucie bezpieczeństwa dziecka, które nie może czerpać wsparcia ze strony rodziców, bo oni sami często nie mają tego poczucia, a niestety, nie można dać komuś czegoś, czego samemu się nie posiada. Zwykle w takiej rodzinie poważnemu zaburzeniu ulega komunikacja i dziecko również zdaje sobie sprawę z tego, że nie może liczyć na porozumienie z rodzicami, gdyż oni sami nawet między sobą nie mogą się porozumieć, pozostaje więc przeraźliwie samotne ze wszystkimi swoimi trudnościami. Sytuację dziecka utrudniają także cechy osobowe rodziców, którzy w sposób widoczny nie radzą sobie z problemami życiowymi, borykają się z trudnościami materialnymi, nie potrafią radzić sobie ze stresem, wykazują bezradność wobec sytuacji trudnych, nie umieją podejmować decyzji i czerpać satysfakcji z życia. Zdarza się, że nie posiadają umiejętności organizacyjnych dotyczących czasu i aktywności w rodzinie, w której przez to dominuje atmosfera chaosu i przypadkowości. Rodzice też często wykazują niski poziom poczucia własnej wartości, ich ocena własnej skuteczności plasuje się również na niskim poziomie oraz wykazują przekonanie, że mechanizmy kontroli życia są zlokalizowane na zewnątrz, czyli że nic nie zależy od nich. Dzieci w takich rodzinach przechodzą naturalny trening bezradności i jest to istotny czynnik, który, obok innych, znacznie utrudnia ochronę dziecka przed depresją. Jak widzimy, powstawanie depresji warunkują predyspozycje wewnętrzne (biologiczne i psychologiczne) oraz zewnętrzne i takież czynniki utrudniające ochronę przed tą chorobą, które jeśli by nie wystąpiły, osoba prawdopodobnie nie zachorowałaby na depresję. Sytuację dziecka zagrożonego depresją potrafi też mocno skomplikować szkoła, w której nastolatek spotyka się z różnego typu nadużyciami, karami, niezrozumieniem, niesprawiedliwością, a zdarza się, że prześladowaniem. Niepowodzenia szkolne mogą też wpływać na postawę krytyczną rodziców, którzy mają tendencję do oskarżania dziecka o lenistwo i nieodpowiedzialność, tępotę i złą wolę, co niewątpliwie potrafi wpłynąć negatywnie na samoocenę i powoduje zagubienie i dezorientację dziecka odnośnie własnych możliwości i szans życiowych.
W następnej edycji "Monitora" - ciąg dalszy o depresji wśród młodzieży - objawy, sposoby diagnozowania oraz zagrożenie samobójstwem, a także możliwości leczenia i prognozy.
Autorka artykułu, Grażyna Sobiczewska, jest terapeutą
rodzinnym i małżeńskim, absolwentką Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego ze specjalnością Psychologia Dewiacji.
Przez ostatnie kilka lat pracowała jako terapeuta, zajmujący się uzależnionymi i ich rodzinami w Poradni Rodzinnej Towarzystwa Rodzin Dzieci Uzależnionych w Warszawie. Obecnie jest zaangażowana w Program Pomocy Rodzinie przy Family Counseling & Rehabilitation Center.
(Tel.: 800 652 0005, w internecie: www.helpfamily.com).
Ma osobiste doświadczenia jako współuzależniony rodzic.
