Rozwój metod leczenia próchnicy obrazuje porównanie początkowego, powszechnego przed wiekami wyrywania zębów, rzecz jasna, bez znieczulenia, ze współcześnie precyzyjnym, chirurgicznym odbudowaniem uzębienia oraz obecnie wszczepianymi implantami. Czynnikiem decydującym o metodzie leczenia, a często, co się z tym łączy - cenie, jest stopień zaawansowania procesu chorobowego. Podobnie jak w całej medycynie tak i w leczeniu próchnicy obowiązują dwie wspomniane już w poprzednim artykule zasady:
1) im wcześniej wykryty proces chorobowy, tym skuteczniej, szybciej i taniej można go leczyć oraz
2) zapobieganie (profilaktyka) to najlepszy sposób leczenia.
Higiena jamy ustnej
Profilaktyka próchnicy to przede wszystkim higiena jamy ustnej. Jest ona najlepszym sposobem zapobiegania próchnicy i przez swą dostępność - bardzo ważną częścią dnia codziennego. Najlepszą metodę czyszczenia zapewnia szczotka elektryczna. Czyści ona zęby dokładniej niż zwykła, jeżeli oczywiście stosujemy ją w odpowiedni sposób. Każda ze szczotek lepszej jakości ma wbudowany czasomierz, który przez to zmusza nas do czyszczenia przez odpowiednio długi czas. Szczotkę przykłada się bardzo lekko do zęba. Nie można jej mocno dociskać do powierzchni, gdyż spowoduje to tylko uszkodzenie szkliwa i nadwrażliwość. Można oczywiście stosować różne skuteczne i sprawdzone metody szczotkowania ręcznego (spytaj o nie dentystę lub higienistkę), ale w dzisiejszym świecie, gdy wszystko jest udoskonalane, używanie szczotek elektrycznych jest bardzo pomocne i potrzebne.
Konieczne jest także nitkowanie "flosowanie" zębów. Jest ono niezbędne. Czyszczenie nitką międzyzębową "dental floss" musi uzupełniać regularne szczotkowanie. Musimy sobie zakodować w naszej świadomości, że jedno nie zastąpi drugiego. Do czyszczenia zębów używamy szczotki i nitki. Im szybciej się tego nauczymy, tym większe szanse na zachowane naszego własnego uzębienia do końca. Szczotkowanie powinno trwać co najmniej dwie minuty. Istotne jest, aby nie było ono chaotyczne i odbywało się według określonego schematu, co zapewni dokładne oczyszczenie każdego zęba na wszystkich jego powierzchniach.
Płukanki - ale jedynie te z nalepkami (American Dental Association) są warte uwagi, na przykład "Listerine" zawiera związki zapobiegające odkładaniu się płytki nazębnej. U osób szczególnie podatnych na próchnicę zaleca się płukanie roztworem chloroheksydyny, która hamuje rozwój bakterii. Płukankę z chloroheksydyną stosuje się dwa razy dziennie: rano i wieczorem, najlepiej przez okres dwóch tygodni. Kurację można powtórzyć ponownie po trzech miesiącach.
Profesjonalne czyszczenie w gabinecie stomatologicznym przez higienistkę lub dentystę trwające 40-60 minut ma na celu zeskrobanie powstałych już płytek nazębnych, osadu nazębnego i kamienia naddziąsłowego oraz wczesne wykrycie ubytków próchniczych (zanim zaczną boleć). Prawidłowo przeprowadzone czyszczenie umożliwi pacjentowi dokładniejsze czyszczenie w domu. Po zakończonym zabiegu jama ustna jest dokładnie badana przez dentystę. Raz do roku wykonuje się cztery rentgenowskie zdjęcia zgryzowe zębów bocznych, na podstawie których lekarz ocenia stan zdrowotny zębów, istniejących wypełnień i kości międzyzębowej. Czyszczenie to nie jest bolesne. Dziąsła osób szczególnie wrażliwych są znieczulane za pomocą żeli lub past znieczulających. Czyszczenie powinno się powtarzać co sześć miesięcy. Większość ubezpieczeń dentystycznych wiedząc, że jest to najskuteczniejsza i najtańsza metoda leczenia próchnicy pokrywa w 100% tę metodę profilaktyki (czyszczenie, badanie, zdjęcia rentgenowskie). Dziwi więc fakt, dlaczego tak wielu pacjentów nie korzysta z przysługujących im uprawnień profilaktycznych.
Lakiery uszczelniające
Pokrywa się nimi powierzchnie żujące nowo wyrżniętych zębów u dzieci. Są doskonałym środkiem zapobiegania próchnicy. Niestety, nie są one stosowane tak często, jak wskazywałaby na to ich skuteczność. Lakiery zakłada się zawsze na powierzchnie żujące, gdzie jest dużo głębokich bruzd i dołków wypełnionych bakteriami. Bruzdy są tak głębokie, że niemożliwe jest ich dokładne wyczyszczenie szczotką. Położone prawidłowo mogą pozostać na powierzchni przez wiele lat i chronić ją tak długo, jak długo będą szczelnie przylegać. Ich utrzymanie jest sprawdzane co pół roku w czasie wspomnianych regularnych wizyt profilaktycznych. W razie potrzeby - w przypadku wykruszenia się - są one uzupełniane. Mogą też być zamienione na wypełnienia, jeśli próchnica wykształca się wokół lakieru u dzieci szczególnie podatnych na tę chorobę.
Fluor
Jest niezastąpionym, doskonałym środkiem zapobiegającym próchnicy. Stosowany jest już od dawna, a skuteczność jego jest bardzo wysoka. Nowo wyrżnięty ząb jest najbardziej podatny na próchnicę w ciągu pierwszych dwóch lat po jego pojawieniu się, kiedy szkliwo jest słabe, bo nie ma jeszcze pełnego wysycenia mineralnego. Fluor stosowany w tym okresie wzmacnia je.
W badaniach stwierdzono, że powstanie próchnicy jest obniżone od 30 do 35% w przypadku fluorowania powierzchni świeżo wyrżniętych zębów. W Stanach do profesjonalnego użycia dopuszczone są tylko trzy systemy fluorowe: 2% fluorek sodowy, 8% fluorek cynawy oraz 1,23% fluor sodowy zakwaszany kwasem ortofosforowym. Już w pierwszej minucie po założeniu żelu 50% fluoru wbudowuje się w powierzchnię szkliwa. Częstość ich aplikacji jest zależna od częstości wizyt profilaktycznych poświęconych czyszczeniu. Czasami dentysta może zalecić częstsze wizyty. Zależy to od podatności na próchnicę danego dziecka (artykuł w poprzednim wydaniu "Monitora"). Czasami lekarz może pokryć zęby dziecka specjalnymi lakami fluorowymi. Są one łatwe w użyciu i bezpieczne. Całkowicie są eliminowane z zębów po 24 lub 48 godzinach.
Odżywianie
Bardzo ważne jest ograniczenie cukrów w diecie. Szczególnie słodycze kleiste pozostające dłużej na powierzchni zęba powodują jego większe uszkodzenie. Ślina potrzebuje więcej czasu, aby zneutralizować kwasy powstałe po rozkładzie cukrów. Szczególnie dużo kwasów powstaje w płytce dojrzałej (w płytce, która jest starsza niż 24 godziny). Aby zremineralizować szkliwo pod nią potrzeba aż czterech godzin. Gdy zęby były myte częściej, reperacja pod młodą płytką nazębną zajmuje jedynie 10 minut. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój próchnicy jest częstotliwość dostarczania cukru do organizmu. Pacjenci, którzy częściej podjadają w ciągu dnia mają częściej zdemineralizowaną powierzchnię. Szczególnie szkodliwie oddziaływują cukry na niedojrzałe szkliwo u dzieci. Wyrzynające się kolejno zęby mleczne, a potem stałe w pierwszym okresie pobytu w jamie ustnej przechodzą przez proces dojrzewania. Szkliwo twardnieje w środowisku śliny. Następuje wbudowywanie jonów. Szkliwo pobiera fluor, cynk, ołów, żelazo. W miarę dojrzewania szkliwa zwiększa się jego odporność na działanie kwasów. Nie należy w tym okresie przyzwyczajać dzieci do słodyczy. Szczególnie niewłaściwe jest podawanie pokarmów kleistych słodzonych przed snem, ponieważ wydzielanie ochronnej śliny jest zmniejszone w ciągu nocy. Należy przyzwyczajać dziecko do częstszego mycia zębów po jedzeniu lub pozwalać na jedzenie słodyczy tylko przy szczególnych okazjach. Na przekąski zamiast słodyczy i ciast poleca się mleko, sery, jarzyny i owoce.
Nie można jednocześnie określić, która z wymienionych metod profilaktyki jest najlepsza. Najbardziej dostępną jest codzienna higiena w domu. Najważniejsza jest systematyczność działań profilaktycznych. Najskuteczniejsze jest połączenie tych wszystkich metod razem z uwzględnieniem stanu zdrowotnego danego pacjenta.
Autor artykułu, Barbara Truszkowska, DDS
jest lekarzem stomatologiem,
specjalistą stomatologii zachowawczej.
Adres: 5489 N. Milwaukee Avenue, Chicago
tel. 773-792-0123
