W dzisiejszym opracowaniu - odpowiadając na liczne zapytania dotyczące możliwości podważenia wyroków, które zostały wydane przez polski sąd i z różnych powodów już się uprawomocniły - omówię instytucję wznowienia postępowania. Skarga o wznowienie postępowania jest jednym z wyjątkowych środków służących wzruszaniu orzeczeń sądowych. W związku z powyższym może ona być stosowana wyjątkowo, w ściśle określonych sytuacjach. Zdarza się jednak często, że jest szansą dla strony, która czuje się pokrzywdzona wyrokiem, od którego nie można się już odwołać. Dlatego zachęcam do zapoznania się z przesłankami umożliwiającymi złożenie skargi.
Nieważność postępowania
Podstawą wznowienia może być to, że postępowanie sądowe zakończone już prawomocnym orzeczeniem dotknięte było wadą nieważności. Nie każda jednak z przyczyn nieważności postępowania będzie równocześnie stanowiła podstawę wznowienia. Wznowienia z powodu nieważności można bowiem żądać tylko w następujących sytuacjach:
- jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy (przy czym warunkiem jest, aby strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia)
- jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania (przy czym i tutaj pamiętać należy, że jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe, wznowienie postępowania nie będzie możliwe).
Niezgodność aktu normatywnego z Konstytucją
Kolejna z podstaw wznowienia postępowania wskazana została wprost w Konstytucji. Dotyczy sytuacji, w której orzeczenie sądu zostało wydane na podstawie takiego aktu prawnego, który okazał się później niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą (o niezgodności takiej orzeka Trybunał Konstytucyjny). Zwrócić należy uwagę, że co do zasady wznowić można jedynie postępowanie, które zakończyło się wydaniem przez sąd wyroku (nie ma natomiast znaczenia czy był to sąd pierwszej czy drugiej instancji, istotne by wyrok był prawomocny). W przypadku tej podstawy jednak, ustawodawca dopuścił możliwość wznowienia nawet jeśli postępowanie zakończyło się nie wyrokiem, a postanowieniem.
Przestępstwo i podrobione dokumenty
Podstawą, która wcale nierzadko może znajdować zastosowanie (zwłaszcza jeśli chodzi o sprawy dotyczące zobowiązań umownych) jest ta określona w art. 403 §1 pkt 1, a więc gdy wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym. Chodzi tu na przykład o wypadki podrobienia podpisu na umowie, podmianie niektórych stron umowy, korzystania z fałszywych zaświadczeń, ale już nie o dokumenty poświadczające nieprawdę. Również uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa jest podstawą wznowienia, lecz co do zasady najpierw czyn musi zostać ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym. Pozornie przesłanki wskazane powyżej pokrywają się, bowiem podrobienie czy przerobienie dokumentu samo w sobie jest przestępstwem. Jednak dzięki temu, że wyodrębnione zostało jako osobna podstawa, w wypadku skargi o wznowienie ze względu na oparcie wyroku na dokumencie podrobionym czy przerobionym, nie będzie stosował się wymóg uzyskania skazującego wyroku. Skarga o wznowienie będzie również uzasadniona, jeżeli wyrok w sprawie cywilnej został oparty na skazującym wyroku karnym, który został później uchylony.
Nowe okoliczności i dowody
Również znajdującą dość częste zastosowanie w praktyce jest podstawa polegająca na późniejszym (tj. po zapadnięciu prawomocnego wyroku) wykryciu takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Szczególną uwagę zwrócić tu należy na sformułowanie „nie mogła” – nie chodzi bowiem o takie przypadki, gdy strona z jakichś powodów nie zdecydowała się użyć jakiegoś dowodu (albo nie dostrzegła jego znaczenia dla postępowania) a dopiero przegranie sprawy w sądzie doprowadziło ją do refleksji, że warto było z niego skorzystać. Podobnie, podstawą wznowienia będzie późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego.
Postępowanie w sprawie ze skargi o wznowienie
W większości wypadków sądem właściwym do wznowienia postępowania w sprawie będzie ten sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Bardzo ważnym jest dochowanie terminu na wniesienie skargi o wznowienie, a ten liczy jedynie trzy miesiące i liczony jest – w zależności od tego z jaką podstawą mamy do czynienia - od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, od dnia, w którym strona w ogóle dowiedziała się o wyroku bądź od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Pamiętać należy, że osoba wnosząca taką skargę ograniczona jest równolegle terminem pięcioletnim od uprawomocnienia się skarżonego wyroku – gdy on minie, wznowienie możliwe będzie wyłącznie w wypadku gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
tel. +48 12 307 02 66
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
