Dzisiejszy tekst poświęcony będzie dopuszczalności zmiany nazwiska zgodnie z polskim prawem. Wbrew powszechnemu przekonaniu zmiana taka jest dopuszczalna stosunkowo często i nie wiąże się z nadmiernymi formalnościami. Bardzo ważne jest natomiast, aby osoba wnioskująca o zmianę, spełniała przesłanki ustawowe.
Zmiana imienia lub nazwiska – podstawa prawna
Kwestie te zostały uregulowane w ustawie z 17 października 2008 roku o zmianie imienia i nazwiska. Zgodnie z art. 2 ustawy prawo do zmiany nazwiska przysługuje obywatelom polskim, a ponadto cudzoziemcom, którzy uzyskali status uchodźcy lub cudzoziemcom niemającym obywatelstwa żadnego państwa i zamieszkującym w Polsce.
Ustawa przewiduje możliwość zmiany imienia lub nazwiska (czyli również: imienia i nazwiska – w szczególnych sytuacjach). Wskutek zmiany można mieć nazwisko najwyżej dwuczłonowe (z pewnymi wyjątkami) oraz dwa imiona.
Zmiana imienia lub nazwiska – przesłanki
Najczęściej spotykaną przesłanką dla takiej zmiany jest posiadanie nazwiska ośmieszającego lub nielicującego z godnością człowieka. Oczywiście jest to zawsze kwestia subiektywna, bowiem dane nazwisko dla jednej osoby nie będzie stanowiło problemu, a innej może utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie. Jednak samo subiektywne przekonanie o posiadaniu ośmieszającego imienia lub nazwiska nie będzie wystarczające, aby organ wydał decyzję o zmianie, koniecznym jest, aby dla przeciętnego obywatela dane imię lub nazwisko mogło być ośmieszające lub nie licować z godnością człowieka.
Ustawa przewiduje również zmianę nazwiska z innych ważnych powodów, w szczególności na nazwisko używane, nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa, którego obywatelstwo również posiada.
Co do zasady nie można zmienić nazwiska na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej, chyba że osoba ubiegająca się o zmianę nazwiska posiada członków rodziny o tym nazwisku. Ciężar udowodnienia spełnienia tej przesłanki ciąży na wnioskodawcy, bo samo oświadczenie o przynależności do danej rodziny nie będzie wystarczające.
Zakres zmian
Wniosek może obejmować zmianę samego imienia, samego nazwiska lub imienia i nazwiska. Przez zmianę imienia należy rozumieć zastąpienie wybranego imienia innym, zastąpienie obu posiadanych imion jednym nowym, zmianę jednego posiadanego imienia na dwa inne, jak również zmianę kolejności imion lub ich pisowni. Wreszcie osoba zainteresowana może sobie dodać drugie imię.
Wniosek o zmianę nazwiska może obejmować: zmianę posiadanego nazwiska na inne, zmianę pisowni nazwiska lub zmianę formy nazwiska (rodzaj męski lub żeński).
Tryb postępowania
Postępowanie w sprawie zmiany nazwiska lub imienia jest postępowaniem administracyjnym, inicjowanym na wniosek osoby zainteresowanej i zakończonym wydaniem decyzji o zmianie imienia lub nazwiska lub odmowie zmiany. W Polsce wniosek o zmianę składa się do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego, natomiast osoby z zagranicy mogą złożyć wniosek za pośrednictwem polskiego konsula. Najważniejszym elementem wniosku jest jego uzasadnienie, w którym strona powinna wykazać, że zmiana, o którą się ubiega jest zgodna z przepisami ustawy. Wraz z wnioskiem najlepiej złożyć akt urodzenia i akt małżeństwa. Dodatkowo koniecznym elementem wniosku jest złożenie przez wnioskodawcę oświadczenia, że w tej samej sprawie nie złożył wcześniej wniosku do innego kierownika urzędu stanu cywilnego lub nie została wydana decyzja odmowna. W imieniu małoletnich dzieci wniosek składa ich przedstawiciel ustawowy.
W przypadku wydania decyzji odmownej, stronie zainteresowanej zmianą nazwiska przysługuje prawo złożenia odwołania do wojewody. Jeśli wojewoda również nie przychyli się do wniosku, stronie pozostaje skarga do sądu administracyjnego.
Skutek zmiany nazwiska rodziców w stosunku do małoletnich dzieci
Zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci oraz na dzieci, które zrodzą się z tego małżeństwa. Jeżeli nazwisko zmienia tylko jeden z rodziców zmiana rozciąga się na małoletnie dzieci i na dzieci pochodzące od tych samych rodziców, pod warunkiem, że drugi z rodziców wyraził na to zgodę, chyba że nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych lub jest pozbawiony władzy rodzicielskiej albo nie żyje. Jeśli dziecko ukończyło 13 lat w chwili zmiany nazwiska, wymagana jest jego zgoda.
W praktyce najwięcej trudności łączy się ze sprawami, gdzie jedno z rodziców – po rozstaniu z mężem lub partnerem – wnosi o zmianę nazwiska dziecka na swoje powołując się na istnienie ważnych powodów i wskazując na rzadkie kontakty dziecka z drugim z rodziców lub brak tych kontaktów. Jednak zarówno kierownicy urzędów stanu cywilnego, jak i sądy rozpatrujące takie sprawy z dużą ostrożnością podchodzą w takich sytuacjach do dopuszczalności zmiany nazwiska. Podkreśla się bowiem, że obowiązująca w polskim prawie zasada względnej stabilizacji imion i nazwisk nakazuje – zwłaszcza w takich przypadkach – dogłębne zbadanie okoliczności faktycznych. Sam fakt, że dziecko przebywa na stałe z jednym z rodziców, a drugie widuje sporadycznie nie wydaje się jeszcze okolicznością uzasadniającą dokonanie zmiany.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
www.jwrp.pl
