Po artykule w ostatnim numerze "Monitora" moj znajomy zazartowal, ze w polskich sklepach zabraklo octu. Byc moze z powodu wykrywania brodawek na narzadach rodnych, byc moze dlatego, ze sezon grzybowy byl w pelni. Faktem jest, ze tylko 16% zainfekowanych wirusem HPV (Human Papilloma Virus) ma objawy w postaci widocznych brodawek. Z danych wynika, ze 85% osob, ktorzy mieli w zyciu co najmniej trzech partnerow seksualnych jest nosicielami wirusa HPV. Wirus ten jest najczestsza przyczyna raka szyjki macicy u kobiet.
Wracajac do artykulu sprzed kilku miesiecy chcialbym kontynuowal swoja osobista walke z wiatrakami, to jest uswiadamiac na temat miazdzycy naczyn krwionosnych. Przypomne tylko, ze miazdzyca jest choroba czesto ogolnoustrojowa i usadawia sie w duzych i srednich naczyniach tetniczych. Najczesciej nie daje zadnych objawow i dlatego tez pomimo, ze zaczyna sie w dziecinstwie, niezwykle malo miejsca poswieca sie jej zapobieganiu. Ponadto na temat leczenia miazdzycy praktycznie brak jakichkolwiek danych i praktycznie nie ma zadnych lekow stosowanych do jej leczenia. Z powodu powiklan miazdzycy naczyn umiera dzisiaj co druga osoba w Stanach Zjednoczonych. Te powiklania to niedokrwienie (angina) i zawal (infarction) miesnia sercowego, wylewy i zatory krwi do mozgu (udary mozgu - Cerebrovascular Accidents- CVA`s). Powazne powiklania miazdzycy moga pojawiac sie rowniez w wyniku niedokrwienia tetnic nerkowych, tetnic konczyn dolnych, tetnic krezki. Objawy tych powiklan moga byc przerozne, moga wystepowac w zespolach, moga tez sugerowac istnienie zmian miazdzycowych w tetnicach odleglych od tetnic dajacych objawy.
Zawal serca (Myocardial Infarction - MI) jest na pierwszym miejscu pod wzgledem powodowania ilosci zgonow. Czesto zawal jest poprzedzony przez dusznice bolesna (cardiac angina). Klasycznym objawem anginy jest bol zamostkowy, opisywany czesto jako uczucie ucisku, wystepujace po wysilku i zanikajace po odpoczynku. Angine dzieli sie na angine stabilna (stable angina) i niestabilna (unstable angina). A oto podstawowe roznice: objawy anginy stabilnej moga trwac od dluzszego czasu, wystepowac zawsze po takiej samej dawce wysilku, w takim samym miejscu. Bol wystepuje zawsze w takim samym natezeniu i ma taka sama dlugosc trwania, najczesciej kilku minut. Diagnoze anginy niestabilnej mozemy postawil wtedy, gdy zmienia sie jakosc lub ilosc objawow anginy stabilnej. Na przyklad ktos z objawami anginy stabilnej zaczyna odczuwac objawy po mniejszym wysilku lub bol o wiekszym natezeniu, bol w innej lokalizacji, bol z dodatkowymi objawami takimi jak jak brak oddechu lub bol promieniujacy do lewego barku, lewej czesci szyi, lewej reki czy dloni. Te zmiany w jakosci objawow moga swiadczyc o nowym zablokowaniu w tetnicach wiencowych i swiadczyc o nadciagajacych powaznych problemach.
Nastepnym stadium choroby wiencowej serca jest zawal miesnia sercowego, ktory moze rozpoczac sie na bazie anginy stabilnej jak tez i niestabilnej. Chcialbym podkreslic, ze w okolo 25% zawalow pierwszym i jedynym objawem jest nagla smierc. Dlatego tez wczesna identyfikacja ludzi z grupy wysokiego ryzyka jest taka wazna.
Znajomosc objawow moze byc przydatna do szybszego zglaszania sie do szpitalnej izby przyjec lecz bardzo wielu pacjentow lekcewazy wczesne objawy i czasami jest zbyt pozno na leczenie, gdyz zmiany niedokrwienne w miesniu sercowym sa nieodwracalne. W praktyce objawy klasycznej anginy zdarzaja sie stosunkowo rzadko. Czesto trzeba miec wysoki czynnik podejrzenia (high index of suspicion) aby dazyc do zdiagnozowania zawalu. Nie jest to proces prosty i z reguly nie przeprowadza sie tego w osrodkach lekarskich. Do zdiagnozowania zawalu uzywa sie w tej chwili badania elektrokardiograficznego (EKG), badania enzymow rozpadu miesnia sercowego (cardiac markers).
Tylko polowa zawalow wystepuje w powiazaniu z wysilkiem, emocjonalnym stresem, zabiegami chirurgicznymi lub problemami medycznymi. Moze to wystapic o kazdej porze dnia i nocy z najwiekszym nasileniem w kilka godzin po przebudzeniu. Najczestszym objawem jest bol opisywany jako uczucie ciezaru w piersi, sciskajacy, miazdzacy. Bol wystepuje zazwyczaj w klatce piersiowej lub w gornej czesci brzucha i w okolo 30% przypadkow promieniuje do ramion, ale moze tez promieniowac do brzucha, plecow, szyi, lub szczeki. Pacjent czesto czuje sie slabo, poci sie, moga wystepowac nudnosci, wymioty, lek. Okolo 20% zawalow przebiega bez bolu. Bezbolowe zawaly czesciej wystepuja u kobiet, osob starszych, u pacjentow chorych na cukrzyce. Czesto jedynym objawem jest nagle pojawienie sie braku oddechu, utrata przytomnosci, zaburzenia swiadomosci, odczucie slabosci, zaburzenia rytmu serca, spadek cisnienia krwi. Wielu pacjentow z Polski przyjezdza z rozpoznaniem "stanu przedzawalowego". Termin taki nie funkcjonuje w nazewnictwie amerykanskim.
Objawy miazdzycy w mozgu sa jeszcze bardziej zroznicowane i zaleza od umiejscowienia skrzepu, jak tez i od czasu zablokowania naczynia krwionosnego. Zablokowanie naczyn mozgowych moze brac swoj poczatek na plytkach miazdzycowych aorty, tetnic szyjnych, tetnic mozgowych. Skrzep krwi utworzony na tych plytkach lub tez oderwany fragment plytki miazdzycowej moze przeplynac z pradem krwi i zablokowac dostep krwi do praktycznie kazdego miejsca w mozgu. Najlagodniejsza forma zatorow w mozgu jest przejsciowy atak niedokrwienia (Transient Ischemic Atttack-TIA), w ktorym objawy sa podobne do objawow udarow mozgu lecz trwaja krotko, zazwyczaj krocej anizeli 24 godziny, czesto tylko od kilku minut do kilku godzin, po czym ustepuja samoistnie. Czesto ze wzgledu na krotkotrwalosc objawow pacjenci nie zglaszaja sie do lekarza, zapominaja nawet o tym, ze mieli te objawy. Znaczenie TIA jest bardzo duze, gdyz osoby, ktore kiedykolwiek mialy TIA sa w grupie wysokiego ryzyka na udar mozgu w bliskiej przyszlosci. Objawy TIA i CVA sa bardzo podobne i roznia sie tylko dlugoscia trwania. Te objawy to slabosc lub paraliz konczyn, reki lub nogi, utrata czucia na powierzchni skory konczyn lub palcow, nietrzymanie moczu, nagle zmiany w swiadomosci do utraty swiadomosci i spiaczki wlacznie, nagle zmiany osobowosci, halucynacje, utrata pamieci, zachwiania rownowagi, utrata mowy, mowienie nieskoordynowane lub niezrozumiale, zaburzenia widzenia do slepoty wlacznie, podwojne widzenie, oczoplas, niemozliwosc nazwania kolorow, drzenie konczyn, zespoly bolowe, skurcze miesniowe, problemy z wymowa, z polykaniem, z chodzeniem, zawroty glowy, uczucie zamroczenia, zaburzenia oddychania do zatrzymania oddychania wlacznie, nudnosci, wymioty, zaburzenia czucia smaku, wechu, sluchu do gluchoty wlacznie, nadmierna sennosc, napady padaczki. O kazdym z tych objawow nalezy niezwlocznie poinformowac swego lekarza, gdyz moga to byc objawy "lagodnych" chorob, ale czasami opoznienie w diagnozie moze przesadzic o zyciu pacjenta.
Miazdzyca naczyn konczyn (Peripheral Vascular Disease) najczesciej wystepuje u mezczyzn w wieku powyzej czterdziestego roku zycia. Zmianami miazdzycowymi sa zajete aorta, tetnice biodrowe, udowe, podkolanowe. Objawy zaleza od miejsca zwezenia i zmniejszonego zaopatrzenia w krew struktur lezacych peryferyjnie od zwezenia. Najczestszym objawem jest chromanie przystankowe charakteryzujace sie bolem, skurczami, utrata czucia lub odczuciem zmeczenia miesni wystepujacym po wysilku i mijajacym po odpoczynku. Miesnie posladkow, biodra, ud, lydek moga byc bardzo bolesne w wyniku niedokrwienia. Moze wystepowac odczucie zimna lub znieczulenia stop lub palcow u nog. Czasami objawy te moga wystepowac noca lub w powaznych przypadkach nawet w czasie spoczynku. Moze dochodzic do zmian atroficznych skory z utrata wlosow, zanikami i owrzodzeniami skory. Skora sie staje cienka, gladka i lsniaca, chlodna przy dotyku, blada lub sina. Najwiekszym problemem jest martwica (gangrene) konczyn wymagajaca interwencji chirurgicznej. Zmiany te najczesciej dotycza konczyn dolnych, ale moga wystepowac rowniez w konczynach gornych. Nagle zaczopowanie swiatla tetnic przez skrzep krwi moze doprowadzic do utraty czesci lub nawet calej konczyny. Miazdzyca moze doprowadzic do trwalej impotencji poprzez zablokowanie doplywu krwi do tetnic odpowiedzialnych za erekcje.
Miazdzyca naczyn nerkowych moze doprowadzic do ostrej lub przewleklej niewydolnosci nerek, z podniesionym cisnieniem, bolem w boku, krwiomoczem, nudnosciami, wymiotami, bezmoczem.
Miazdzyca naczyn krezkowych moze doprowadzac do przeroznych objawow bolowych ze strony przewodu pokarmowego. Natezenie objawow jak tez ich umiejscowienie zaleza od lokalizacji zablokowanego naczynia. Czasami dochodzi do ostrego bolu brzucha polaczonego ze wstrzasem lub zapaleniem otrzewnej. Bol najczesciej kolkowy, w okolicy pepka, z czasem rozprzestrzenia sie i staje sie bolem ciaglym. Moga wystepowac wymioty, biegunki, zaparcia, brak apetytu. Moze dochodzic do krwawienia z przewodu pokarmowego. Czesto niedokrwienie naczyn krezki przyjmuje forme anginy brzusznej (abdominal angina), charakteryzujacej sie bolami brzucha w 15-30 minut po zjedzeniu posilkow i utrzymujacymi sie, nawet do kilku godzin. Moze dochodzic do zespolow zlego wchlaniania z utrata wagi.
Powyzsze objawy to tylko czesc problemow z jakimi pacjenci z miazdzyca zglaszaja sie do lekarza. Kazdy pacjent inaczej odbiera swoje objawy i jeszcze inaczej je opisuje. Obecnosc tylko jednego z nich moze swiadczyc o powaznej chorobie calego naszego ustroju. Miazdzyca bardzo czesto przebiega bezobjawowo i bardzo dlugo pozostaje niezdiagnozowana; nie leczona zabija co druga osobe w krajach cywilizowanych.
Doktor medycyny Błażej Łojewski, M.D.
(Blazej Lojewski)
