System operacyjny jest jednym z najwazniejszych elementow naszego komputera. Od jego niezawodnosci zalezy zarowno bezpieczenstwo danych jak i komfort pracy. Trudno wyobrazic sobie prace na komputerze, ktory w najmniej odpowiednich momentach wyswietla nam komunikaty bledow (potocznie nazywane "ekranami smierci"). W sytuacjach takich kilka godzin naszej pracy laduje w koszu. Niestety jest to dosyc czesty przypadek, a, co gorsza, bardzo czesto za te sytuacje odpowiedzialny jest wlasnie system operacyjny, a scislej rzecz biorac jego przeladowanie lub bledna konfiguracja.
Obecnie najbardziej popularny na rynku komputerow PC jest bez watpienia produkt Microsoftu - Windows 95/98. Pominiemy w tym miejscu dywagacje na temat "dlaczego i czy slusznie", a zajmiemy sie bardziej technicznymi parametrami tego produktu.
Jak wiemy system operacyjny jest programem, ktory zarzadza praca calego komputera. Niestety Windows nalezy do grupy tak zwanych "ciezkich systemow operacyjnych" i nie wynika to bynajmniej z jego wagi fizycznej, lecz bezposrednio ze stopnia komplikacji. W wypadku Windows mowimy o programie modyfikowanym przez lata i zawierajacym kilka milionow linii kodu. Dla kazdego z nas jest oczywiste, ze prosta konstrukcja jest bardziej niezawodna niz skomplikowane rozwiazania. Zasada ta dotyczy takze programow. Im prostszy program tym trudniej o jego awarie.
Niestety Microsoft nie zadal sobie trudu opracowania "dobrej" instrukcji obslugi do swojego flagowego produktu. Zamiast podrecznika wraz z programem otrzymujemy kilkudziesieciostronicowa broszurke zawierajaca lakoniczne i bardzo podstawowe informacje. Stanowczo jest to za malo aby poznac nawet podstawowe funkcje, a coz dopiero skonfigurowac poprawnie Windows. Poniewaz system ten jest instalowany na roznych komputerach i oczywiscie powinien pracowac zarowno z programami napisanymi obecnie jak i kilka lat wstecz, Microsoft zastosowal metode posrednia (czytaj "mniejszego zla"). System podczas instalacji nie daje zbyt wiele mozliwosci zmian swoich podstawowych ustawien. Dzieki temu sama instalacja jest bezbolesna i trudno w niej o pomylke. Efekt jest imponujacy: nie wiedzac nic o systemie jestesmy go w stanie zainstalowac. Bedziemy tez mogli prawdopodobnie bezproblemowo go uzywac zakladajac, ze korzystamy tylko z kilku programow i nie planujemy dodawac zadnych urzadzen takich jak skaner czy tez aparat cyfrowy. Jednakze nikt z nas nie wydaje kilkuset dolarow, aby miec po prostu droga maszyne do pisania z przegladarka internetowa. Kazdy kupujac komputer chce na nim pracowac jak rowniez uzywac go do rozrywki. W tym momencie nasz system operacyjny zostaje poddany bardzo duzej probie (nasze nerwy rowniez). Wiekszosc gier dostepnych na rynku opiera sie na starym poczciwym DOS-ie lub w wypadku najnowszych produktow wymaga skomplikowanych ustawien. Z drugiej strony trzeba w tym miejscu przyznac, ze Microsoft stanal przed bardzo trudnym zadaniem. Z jednej strony system operacyjny Windows musi obslugiwac stare programy DOS-owe domagajace sie bezposredniego dostepu do wszystkich zasobow komputera. Natomiast z drugiej strony system musi radzic sobie z najnowszymi 32-bitowymi programami korzystajacych z wirtualnych sterownikow i wymagajacych poteznych zasobow obliczeniowych.
Wszystkie instalacje i zmiany ustawien Windows zapisywane sa w tak zwanym rejestrze systemowym (Windows Registry). Plik ten zawiera informacje o wszystkich sterownikach, urzadzeniach i programach zainstalowanych na danym komputerze. Jest on niejako sciagawka dla jadra systemu informujaca gdzie czego szukac i jak tego uzywac. Jest on jednoczesnie najczestszym powodem blednego dzialania systemu i jego zawieszania sie. Dlaczego rejestr? Powod jest bardzo prosty: w miare uplywu czasu w rejestrze zapisywane sa wszystkie instalacje i deinstalacje programow i urzadzen. Bardzo czesto po usunieciu programu z komputera nie usuwane sa jego zapisy z rejestru i w ten sposob powstaja bledne wpisy, ktore w konsekwencji prowadza do zawieszenia lub blednej pracy systemu. Najgorszy w tym wszystkim jest fakt, iz nie ma na to zadnego lekarstwa (pomijajac rade by nie uzywac i nie instalowac). Oczywiscie jest to uogolnienie.
Windows 98 zawiera w sobie bardzo wiele narzedzi, ktore w razie problemow moga zapobiec przeinstalowaniu systemu "od zera". Sprobujmy przyjrzec sie blizej tym programom nie opisanym w normalnym podreczniku Windows.
Windows jest systemem operacyjnym, ktory musi poprawnie uruchamiac stare 16-bitowe aplikacje. Oznacza to bezposrednie przeniesienie ze starego poczciwego Windows 3.11 struktur plikow inicjalizacyjnych i zgodnosci z archaicznymi 16-bitowymi sterownikami urzadzen. Microsoft nigdy nie opublikowal informacji o narzedziach, ktore umiescil wewnatrz systemu Windows 98. Chcialbym w tym miejscu przyblizyc dwa z nich, ktore sa bardzo przydatne w sytuacjach kryzysowych.
MSconfig
Komenda, ktora jestesmy w stanie wywolac wpisujac w polu RUN (naciskamy START, nastepnie RUN) msconfig. Jest to narzedzie, ktore pozwala nam graficznie zarzadzac parametrami startowymi systemu Windows. Poprzez zaznaczanie i odznaczanie "RADIO BOX"decydujemy ktore sterowniki i programy maja sie uruchamiac podczas startu systemu operacyjnego Windows. W wypadku problemow mozemy zarzadzic start systemu w trybie "przegladowym". Oznacza to, ze przed wykonaniem polecenia system pyta nas czy go wykonac i w momencie blednej reakcji systemu, wiemy ktora instrukcja spowodowala problem. Wewnatrz tej komendy mozemy takze zarzadzc programami, ktore uruchamiaja sie wraz ze startem systemu, lecz nie koniecznie znajduja sie wewnatrz katalogu "Startup". MSconfig jest bardzo uzytecznym poleceniem zastepujacym trudno czytelne "SYSEDIT". Przed jego uzyciem nalezy pamietac o zrobieniu kopii bezpieczenstwa wszystkich plikow systemowych (mozliwosc taka mamy na pierwszym ekranie po uruchomieniu MSconfig). Po dokonaniu przez nas zmian moze juz byc za pozno.
sfc
Wprowadzenie tych trzech liter w poleceniu RUN uruchamia nam program porownujacy obecny stan plikow z ich odpowiednikami zaraz po zainstalowaniu systemu. Jest to polecenie, ktore moze nas uratowac przed niepotrzebna reinstalacja systemu. Niemniej nalezy byc bardzo ostroznym przy uzywaniu go. Nieprawidlowe uzycie moze spowodowac calkowite zablokowanie systemu i potrzebe reinstalacji. Jednym z bledow, ktore popelnili autorzy tego programu jest sugerowane poprawianie polecenia user.exe . W poleceniu tym znajduja sie aktualne ustawienia naszego systemu i nie nalezy pod zadnym pozorem pozwolic na przywrocenie oryginalnego zbioru. Efekt bedzie piorunujacy - system sam sie bedzie restartowal nie zezwalajac nam na wejscie do Windows nawet w trybie bezpiecznym. Polecenia SFC nalezy uzywac z rozwaga i traktowac jako "kolo ratunkowe", a nie srodek prewencyjny. Pamietajmy o tym, iz SFC przed dokonaniem zmian zapisuje stare wersje plikow w katalogu c:\windows\helpdesk\sfc\ skad jestesmy je w stanie odtworzyc. Niestety czesto w tej sytuacji musimy korzystajac z komend starego poczciwego DOS-a. Reasumujac: jezeli wprowadzimy zbyt duzo zmian i nasz system nie bedzie chcial sie uruchomic - odtworzmy z katalogu backup oryginalne pliki i wszystko wroci do normy.
Oczywiscie powinnismy w ramach prewencji korzystac z polecen SCANDISK i DEFRAG (wpisujemy je w polu RUN lub wybieramy z akcesorii). Polecenia DEFRAGpowinnismy uzywac juz w momencie 3% defragmentacji dyskutwardego.
Najlepsza znana mi metoda "reanimacji" uszkodzonego systemu jest nastepujacy sposob ochrony danych:
1. Przed zainstalowaniem systemu operacyjnego podzial twardego dysku na dwie partycje
- programy;
- dane;
2. Stworzenie "extended"partycji o pojemnosci okolo 1GBna ktorej bedziemy trzymali lustrzane odbicie systemu;
3. Zainstalowanie wszystkich potrzebnych nam programow;
4. Wykonanie lustrzanego odbicia systemu na trzeciej partycji przy uzyciu programow takich jak: Norton GHOST lub PowerQuest DRIVEIMAGE. Po wykonaniu takiej operacji w momencie napotkania problemow z systemem po prostu wkladamy dyskietke wykreowana przez wyzej wymienione programy i odtwarzamy nasza zdrowa partycje nie dotykajac danych.
Przyspieszanie Windows
Zauwazylismy wczesniej, ze podczas instalacji Windows ustawia wiekszosc parametrow standardowo. Oznacza to, ze sa one ustawione bezpiecznie co nie oznacza optymalnie. Ponizej postaram sie przedstawic kilka sposobow "podrasowania" Windows jak i przyczyn spowolniajacych ich prace.
1. Upgrade Windows - procedura nakladania nowej wersji Windows na starsza istniejaca powoduje zawsze wymieszanie sterownikow i bibliotek pomiedzy poszczegolnymi wersjami, a w konsekwencji niestabilnosc systemu i czesto pojawiajace sie komunikaty bledow. Generalnie rzecz biorac nalezy unikac "upgrade", a raczej instalowac system od zera i nastepnie doinstalowywac programy i sterowniki. Oczywiscie nie mozemy tego zrobic jezeli nie posiadamy wszystkich programow instalacyjnych.
2. Windows 98 powinnismy zainstalowac na dysku nie mniejszym niz 1GB. Sam system zajmuje okolo 100MB, natomiast do poprawnej pracy systemu wymagany jest odpowiednio duzy plik wymiany (Viritual Drive), ktory uzywany jest w momencie kiedy systemowi brakuje pamieci RAM, czyli zawsze. Jak latwo wywnioskowac, przy malym dysku nasz plik wymiany nie moze osiagnac optymalnego rozmiaru, co znacznie zwalnia prace komputera.
3. W prawym dolnym rogu ekranu "pulpitu" znajduje sie rzad ikonek. Symbolizuja one programy aktywne w danym czasie. Programy te uruchamiaja sie wraz ze startem komputera. Sa to zwykle programy antywirusowe, sterowniki klawiatury, "task managers", okna kontroli ustawien ekranu. Zbyt duza ilosc tych malutkich ikonek (programow)uruchamianych wraz ze startem komputera znacznie opoznia jego uruchamianie, a podczas samej pracy niepotrzebnie zajmuje pamiec RAM. Powinnismy dokladnie przejrzec poszczegolne programy i powylaczac te zbedne (zablokowac ich automatyczne uruchamianie). Mozemy tego dokonac poprzez wczesniej omawiana instrukcje MSCONFIG. Nalezy pamietac, ze komputer dziala znacznie szybciej jezeli ma do dyspozycji duza ilosc pamieci RAM. Dlatego tez przy rozbudowach komputerow zaleca sie przede wszystkim podniesienie pamieci RAM do 128MB, a dopiero nastepnie ewentualna wymiane procesora. Powiekszenie rozmiaru pamieci RAM podniesie nam rzeczywista szybkosc dzialania komputera o kilkadziesiat procent, wymiana procesora zwiekszy ja zwykle tylko o kilka procent.
4. Elementy graficzne - jest to nastepny czynnik znacznie zwalniajacy prace systemu.
- animowane ikonki na pulpicie mocno obciazaja zarowno karte graficzna jak i procesor. Otrzymujemy ladne ikonki, ale czy naprawde komus sa onepotrzebne? Zalecane jest stosowanie standardowych plaskich ikon i wskaznikow
- kolorowa tapeta w tle pulpitu - zajmuje zwykle okolo 1MB pamieci RAM. Uzywajmy standardowego, przyjemnego koloru zielonego. Szczegolnie, ze Microsoft zaplacil grube pieniadze na badania nad kolorem, ktory najmniej meczy oczy i wybrano wlasnie ten.
- stosowanie glebi koloru 24-32 bitowego obciaza bardzo mocno procesor i karte graficzna. Wynika to z faktu, ze dla kazdego piksla ekranu przeliczana i zapamietywana jest barwa z palety 16,7 miliona kolorow (True Color). W niektorych wypadkach informacja o kolorach w trybie True Color zajmuje cala pamiec karty graficznej. Z drugiej strony High Color Mode (16-bitowa - paleta 65,000 kolorow)jest praktycznie rzecz biorac wystarczajaca do pracy we wszystkich programach. No moze prawie wszystkich. Wyjatkiem sa tutaj programy graficzne, w ktorych True Color (24-32Bit) pozwoli nam uniknac przeklaman kolorystycznych na naszych pracach. Aby szybko przelaczyc sie pomiedzy rozdzielczosciami i paletami barw mozemy umiescic ikonke w prawym dolnym rogu ekranu. Program ten praktycznie nie obciaza systemu. Ikonke tworzymy klikajac prawym guzikiem myszy na pulpicie (Desktop), nastepnie lewym na opcje PROPERTIES, wybieramy zakladke SETTINGS, wciskamy guzik ADVANCED i zaznaczamy kwadracik przy ktorym znajduje sie opis "Show settings icon on the Task Bar". Nastepnie wciskamy guzik OK i nasza ikonka pojawia sie w prawym dolnym rogu.
Diagnostyka systemu
W celu przeprowadzenia optymalizacji systemu niezbedne jest zmierzenie ilosci wolnej pamieci RAMprzy roznym obciazeniu systemu. W celu przeprowadzenia tej operacji musimy uruchomic "Monitor Systemu". Program ten uruchamiamy poprzez wybranie go z grupy (wciskamy kolejno START / PROGRAMS / ACCESSORIES / SYSTEM TOOLS / SYSTEM MONITOR)lub wpisujemy komende SYSMON po nacisnieciu START / RUN. Na ekranie zobaczymy diagram przedstawiajacy obciazenie procesora. Nas jednak interesuje wykres przedstawiajacy obciazenie pamieci RAM. Aby uzyskac ten wykres naciskamy EDIT / ADD ITEM, z lewego okna "category" wybieramy opcje "Memory Manager" i z prawego okna ostatnia opcje "Unused phisical memory" nastepnie wciskamy OKi pojawia nam sie dodatkowy wykres wskazujacy zuzycie pamieci RAM. Na koniec, dla potrzeb testow z menu wybieramy opcje "View" a z niego " Always on Top". Funkcja ta pozwoli nam sledzic obciazenie procesora i pamieci w zaleznosci od uruchamianych programow i procedur. Uruchamiamy nastepnie najczesciej uzywane przez nas programy i obserwujemy wykres.
Pamietajmy o dwoch istotnych rzeczach:
1. jest to wykres pokazujacy ilosc wolnej pamieci, czyli im mniej tym gorzej;
2. pamiec wirtualna (plik wymiany znajdujacy sie na dysku twardym) jest bardzo dobrze zarzadzana przez Windows w sposob dynamiczny i nasze odczyty nie zawsze w 100%odzwierciedla stan fizyczny. Jezeli okaze sie, ze praktycznie nie dysponujemy wola pamiecia RAM, nalezy albo ja fizycznie zwiekszyc lub pozamykac wszystkie zbedne programy.
Zbyt duza ilosc czcionek w systemie zajmuje niepotrzebnie duzo miejsca i moze doprowadzic do blednych wpisow w rejestrze. Z problemem tym najczesciej spotykaja sie graficy komputerowi lub ludzie instalujacy duza ilosc fontow w systemie. Wszystkie fonty podczas startu systemu sa wczytywane do systemu, czyli automatycznie zabieraja pamiec. Dobrym rozwiazaniem dla osob pracujacych z duza iloscia fontow jest zainstalowanie programu Adobe Type Manager Deluxe. Program ten "w locie" instaluje i deinstaluje potrzebne nam fonty.
Sterowniki (drivers)
Sa bardzo istotnym elementem warunkujacym poprawna prace naszego systemu. Sterowniki sa programami odpowiedzialnymi za poprawne dzialanie wszystkich kart i urzadzen w naszym komputerze. Upraszczajac, tlumacza one systemowi operacyjnemu z jakim urzadzeniem ma do czynienia, jakie sa jego mozliwosci i w jaki najlepszy sposob wykorzystywac go. Windows 98 posiada ponad 1,000 sterownikow dostosowujacych urzadzenia do potrzeb systemu operacyjnego. Od tego jak napisany jest przez producenta sterownik zalezy poprawne dzialanie danego urzadzenia (w wypadku kart graficznych jest to np. jakosc wyswietlanego obrazu) jak i jego szybkosc. Zalecane jest aby czesto sprawdzac na stronach producenta, czy nie opublikowano nowszej wersji sterownikow. Dotyczy to w szczegolnosci kart graficznych. Bardzo czesta praktyka wsrod producentow kart graficznych i "dopalaczy" jest sprzedaz kart przed dokladnym przetestowanie sterownikow. Efektem sa nie dzialajace programy (glownie gry) lub zawieszanie systemu. Oczywiscie po kilku tygodniach ze strony producenta mozemy sprowadzic poprawiona wersje ale te pierwsze kilka tygodni musimy sie pomeczyc. Tego typu praktyki sa efektem bardzo szybkiego rozwoju (wrecz galopu) technologii w dziedzinie kart graficznych. Po prostu producenci nie maja czasu testowac swoich najnowszych produktow. Windows 98 zawiera narzedzia ktore pozwalaja ustalic czy mamy do cznienia z problemem sterownikow w naszym komputerze. Pierwsza rzecza ktora nalezy sprawdzic jest stan naszych uzadzen. Mozemy tego dokonac klikajac prawym guzikiem myszy na ikone "My Computer" wybor opcji "Properties" a nastepnie zakladki "Device Menager". Jezeli widzimy same znaki "+" oznacza to, ze nasze wszystkie urzadzenia pracuja poprawnie. Jezeli mamy "!" lub "?" oznacza to, ze dane urzadzenie nie pracuje poprawnie i musimy go ponownie zainstalowac uzywajac poprawnych sterownikow, przerwan... Aby sprawdzic czy mamy aktywny najnowszy sterownik obecny w naszym systemie naciskamy kolejno START / RUN i wpisujemy komende MSINFO32 (mozemy go takze uruchomic z grupy SYSTEM TOOLS). Jest to nic innego jak program diagnostyczny podajacy nam bardzo dokladne informacje o systemie. Obecnie jednak zajmijmy sie sterownikami, z menu "Tools" wybieramy "Version Conflict Menager", po urucomieniu wyswietla sie okno w ktorym podane sa wszystkie konflikty sterownikow. Drugie przydatne narzedzie jest to program ACM. Po jego uruchomieniu (znowu START/ RUN i komenda ACM) pokazuje sie nam komunikat czy ktorykolwiek ze sterownikow dziala niepoprawnie i jezeli tak to program wylacza go. Bardzo czesto umozliwia nam awaryjne postawienie systemu w sytuacji "kiedy juz nic nie dziala".
Nastepnym ciekawym programem dolaczonym do Windows 98 jest "Resource Meter"mozemy znalezc go w grupie "System Tools" lub wywolac poleceniem RUNwpisujac komende RSRCMTR. Program ten na biezaco monitoruje zasoby naszego systemu (po uruchomieniu znajdziemy go w prawym dolnym rogu ekranu), niestety podczas swojego dzialania pobiera on takze czesc tych zasobow. Nie mniej jest to ciekawe narzedzie pozwalajace obserwowac jak nasz system radzi sobie z "wolnymi mocami przerobowymi".
cdn
