Reumatyzm (Osteoarthritis), choroba znana w medycynie również pod nazwą zwyrodnieniowego zapalenia stawów (Degenerative Joint Disease-DJD), jest odpowiedzialny za większość dolegliwości bólowych związanych ze starzeniem się naszego organizmu. Jest to jedna z najczęstszych chorób naszego gatunku, ale występuje u niektórych zwierząt kręgowych (Jak będziecie Państwo kiedyś w Field Museum przyjrzyjcie się szkieletowi kregosłupa i kończyn Sue, najsławniejszego dinozaura w naszym muzeum. Musiał się zwierzak nacierpieć.)
Przyjmuje się, że tylko w samych Stanach co najmniej 21 milionów ludzi choruje na DJD. Choroba ta występuje u 60% mężczyzn i 70% kobiet powyżej 65 roku życia, i jest odpowiedzialna za 7.3 miliona wizyt w gabinetach lekarskich, a wydatki na jej leczenie i straty jakie z jej powodu ponosi gospodarka amerykańska szacuje się na 95 miliardów dolarów (za rok 2000). Pomimo tak dużej częstotliwości występowania reumatyzmu jak też i strat z nim związanych, nie ma dokładnej definicji tej choroby. Przyjmuje się, że jest to grupa chorób, których wspólną cechą są zaburzenia funkcji błony maziowej stawów. Niektórzy definiują reumatyzm jako zachwianie równowagi pomiędzy syntezą a rozpadem chrząstek stawowych. Choroba ta charakteryzuje się zmniejszeniem produkcji mazi stawowej odpowiedzalnej za nawilżanie powierzchni stawowych, co z kolei doprowadza do zwiększonego tarcia wewnątrz stawu, co w konsekwencji przyspiesza niszczenie chrząstki stawowej, a po zniszczeniu chrząstki, do bezpośredniego niszczenia kości stawu.
Choroba ta może praktycznie dotyczyć każdego stawu, jednakże ze względu na siły grawitacji najbardziej na zniszczenie są narażone stawy kręgosłupa, bioder, kolan, kostek. Ryzyko reumatyzmu zwiększa się z wiekiem i wraz ze wzrostem wagi ciała. Jest troszeczkę większe u kobiet niż u mężczyzn, a także u osób posiadających obciążenia genetyczne. Czasami urazy jakich doznaliśmy w przeszłości zwiększają ryzyko przewlekłego zniszczenia stawu. Zarówno urazy ostre jak też i przewlekłe mogą doprowadzić do zniszczenia stawu, często w kilkadziesiąt lat po urazie. Drobne urazy powtarzające się na przestrzeni lat mogą doprowadzić do całkowitego zniszczenia stawu. Przebieg jak też i tempo choroby jest bardzo indywidualne. Często nie można znaleźć przyczyny choroby, jeszcze trudniej jest określić kiedy dojdzie do zniszczenia stawu.
Diagnoza reumatyzmu opiera się na wywiadzie oraz na zdjęciach radiologicznych. Klinicznie reumatyzm charakteryzuje się bólem stawów, sztywnością stawową, szczególnie poranną, obrzękami stawów, trzeszczeniem w stawach, zmniejszeniem zakresu ruchów w stawach.
We wczesnej fazie niszczenia stawów zdjęcia radiologiczne są normalne. W miarę postępu choroby dochodzi do zmniejszenia przestrzeni stawowej (okres niszczenia chrząstki), tworzenia torbieli wewnątrzstawowych, podchrząstkowych, tworzenia narośli kostnych i do bezpośredniego kontaktu pomiędzy kośćmi tworzącymi staw. Ze względu na zmniejszenie powierzchni stawowej chorego stawu dochodzi do zwiększonego ciśnienia na powierzchnie stawowe i do jeszcze szybszego niszczenia stawu. Bezpośredni kontakt pomiędzy kośćmi jest bardzo bolesny i każdy ruch może być prawdziwym wyzwaniem. Ciekawym jest fakt, że ponad 90% ludzi powyżej 40 roku życia ma mniejsze lub większe zmiany radiograficzne charakterystyczne dla reumatyzmu, ale tylko około 30% ma objawy chorobowe.
Żadne testy laboratoryjne nie są potrzebne do postawienia diagnozy zwyrodnieniowego zapalenia stawów, natomiast niektóre testy są pomocne w znalezieniu chorób, które mogą doprowadzać do szybszego niszczenia stawów i do tak zwanego drugorzędowego reumatyzmu. Drugorzędowy reumatyzm występuje po urazach, przy zmianach dysplastycznych kości, w trakcie przebiegu chorób metabolicznych, endokrynologicznych, nadmiernego odkładania soli wapnia, po złamaniach, krwawieniach wewnątrzstawowych, odmrożeniach.
Bóle reumatyczne są związane ze wszystkimi (z wyjątkiem chrząstki, która nie ma zakończeń nerwowych) strukturami tworzącymi staw. Zapalenie błony maziowej, mikroskopijne kruszenie kości, rozciąganie zakończeń nerwowych zlokalizowanych w okostnej, nadmierne rozciąganie wiązadeł, torebki stawowej, przykurcze mięśniowe powodują, że wiemy z zamkniętymi oczami, który staw jest chory. Na początku ból występuje po odpoczynku, później praktycznie cały czas. Jeżeli jesteśmy w dobrym humorze, możemy przewidywać zmiany pogody; jeżeli ból jest zbyt intensywny, musimy się leczyć.
Zwyrodnieniowego zapalenia stawów nie da się wyleczyć. Jeżeli już to mamy, to mamy to na zawsze. Natomiast możemy zmniejszać objawy i leczyć skutki zapalenia stawów. Pacjenci powinni wiedzieć, że choroba ma przebieg przewlekły i nie powinni jej przyspieszać poprzez nadmierne obciążanie stawów. Zmniejszenie wagi ciała, poprawa postawy, zmiana pozycji pracy, regularny odpoczynek oraz wygodne obuwie potrafią odwlec wystąpienie objawów na bardzo długi czas.
Rehabilitacja ruchowa i fizykoterapia zmniejszają ból oraz zwiększają zakres ruchów, zapobiegają zanikom mięśniowym i przykurczom. Codzienne ciepłe okłady stawów wykonywane w domu również przyspieszają poranne dochodzenie do pełnej sprawności ruchowej.
Jeżeli leczenie ruchowe i okłady nie pomagają, trzeba zacząć brać leki. Leki do leczenia reumatyzmu wywodzą się w prostej linii od Aspiryny. Dawno już było wiadomo, że kora z wierzby ma właściwości uśmierzania bólów reumatycznych. Spostrzeżenie to doprowadziło do izolacji aktywnych związków, a później do pierwszej przemysłowej syntezy lek,u który firma Bayer nazwała Aspiryną.
Później były pochodne Aspiryny, nazywane niesterydowymi lekami zapalnymi (nonsteroidal antiinflamatory drugs - NSAIDs), takie jak Ibuprofen czy Naprosyn, jeszcze później był Tylenol (nie zwiększa ryzyka krwawienia). Leki te, o ile były bardzo skuteczne przy zmniejszaniu bólu, mają dosyć niebezpieczne objawy uboczne i szacuje się, że co roku w samych Stanach ze względu na krwawienia z przewodu pokarmowego powodowane przez NSAIDs, umiera 20,000 ludzi. Leki te nie są również obojętne dla nerek i wątroby. W ostatnich latach pojawiły się nowe leki do leczenia zwyrodnieniowego zapalenia stawów, nazywane COX-2 inhibitorami (spowalniacze cyklooksygenazy-2).
Nazwa ta wzięła się stąd, że Aspiryna i NSAIDs działają niewybiórczo na enzymy biorące udział w zwalczaniu zapalenia i zwalczaniu bólu (COX-2), jak też na enzym odpowiedzialny za zlepianie się płytek krwi (COX-1), broniący nas przed nadmiernym krwawieniem. COX-2 inhibitory to Vioxx, Celebrex, Bextra. Ich cena to mniej więcej 3-4 dolary za tabletkę (w przeciwieństwie do Aspiryny którą można już kupić nawet za jednego centa).
Inne leki stosowane w reumatyzmie to sterydy, hormony przeciwzapalne, które można podawać bezpośrednio dostawowo. Zmniejszają one bardzo skutecznie odczyn zapalny i dolegliwości bólowe, nie zmieniają natomiast samego przebiegu choroby, a podawane zbyt często mogą doprowadzić do szybszego uszkodzenia stawu (pamiętajmy, że ból jest bodźcem obronnym, mówi nam, kiedy mamy zwolnić. Kiedy nie ma bólu, możemy dalej chodzić, więcej się ruszać. Staw z reumatyzmem na sterydach przypomina trochę młynek do kawy, w którym miele się kości w znieczuleniu). Dostawowo podaje się również pochodne kwasu hialuronowego odpowiedzialnego za regenerację chrząstki i nawilżenie stawu. Seria pięciu zastrzyków wyraźnie poprawia objawy bólowe i jest to praktycznie ostatnie leczenie przed leczeniem chirurgicznym (przeszczepy stawowe).
Od niedawna stosuje się leki, które opóźniają przebieg choroby, a są dostępne bez recepty. Są to leki działające bardzo powoli, ale za to nie powodujące praktycznie żadnych objawów ubocznych. Glukosamina (chemicznie aminocukier), i chondroitin sulfate (chemicznie glukozaminoglikan) są składnikami chrząstki stawowej i podawane doustnie są wyłapywane przez naszą schorowaną chrząstkę. Zmniejsza się rozpad istniejącej jeszcze chrząstki, a sama chrząstka ulega wzmocnieniu. Na wyniki przyjmowania glucosamine i chondroitin sulfate trzeba czekać co najmniej kilka miesięcy, ale są to praktycznie jedyne leki które opóźnią przebieg choroby.
