Miesiąc maj w Stanach Zjednoczonych jest uznany za miesiąc świadomości roli dbania o zdrowie jamy ustnej. W tym miesiącu częściej niż kiedykolwiek przypominamy o prewencji i roli regularnych wizyt dentystycznych jako najważniejszego czynnika dbania o zdrowie jamy ustnej.
Co roku około 53 tysiące Amerykanów otrzymuje diagnozę raka jamy ustnej.
Rak jamy ustnej jest trudniejszy do wczesnego wykrycia bez regularnych badań i wizyt. Dodatkowo, rak jamy ustnej w późnym stadium może być śmiertelny. Pięcioletni wskaźnik przeżycia wynosi 67% w przypadku, gdy rak rozprzestrzenił się miejscowo, i 40%, jeśli rozprzestrzenił się do odległych części ciała.
Największymi czynnikami ryzyka raka jamy ustnej są wybory dotyczące stylu życia. Czynniki ryzyka raka jamy ustnej obejmują:
- Używanie tytoniu, w tym papierosów, cygar i wszystkich form tytoniu.
- Używanie alkoholu, który zwiększa ryzyko, gdy jest stosowany razem z tytoniem
- Wiek, osoby powyżej 50. roku życia są bardziej narażone
- Płeć, rak jamy ustnej występuje dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet
- Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), odpowiadający za niewielką część przypadków raka jamy ustnej
- Ekspozycja na słońce, w przypadku raka jamy ustnej, który rozwija się na zewnętrznej wardze
Najczęstszym objawem raka jamy ustnej jest owrzodzenie lub zmiana chorobowa w jamie ustnej, która się nie goi i jest biała.
Dodatkowo występuje szeroki zakres nieprawidłowości, który może sygnalizować raka jamy ustnej w tym:
- Białe, czerwone lub czarne przebarwienie tkanek miękkich
- Guz lub twarda plama w tkance (zwykle na krawędzi języka)
- Narośl w tkance, która wystaje i może przypominać główkę kalafiora
- Każda nieprawidłowość w jamie ustnej, która łatwo krwawi po dotknięciu
Palenie tytoniu jest głównym czynnikiem ryzyka raka jamy ustnej. Niektóre formy tytoniu, takie jak cygara i tytoń do żucia, nie wpływają na ryzyko raka płuc, ale znacznie zwiększają ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej. Tytoń jest wyjątkowo niebezpieczny dla zdrowia jamy ustnej, gdyż nawet zaprzestanie używania tytoniu nie zmniejsza ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej.
Sposób palenia tytoniu (papierosy, vaping, fajka) nie wpływa istotnie na zmniejszenie tego ryzyka. Nie można pominąć bardzo niekorzystnego wpływu innych czynników, takich jest działanie alkoholu, a także brak troski o higienę jamy ustnej. Brak higieny powoduje powstawanie przewlekłego stanu zapalnego w jamie ustnej, który z kolei wywołuje zmiany w komórkach, a one po odpowiednio długim czasie mogą ulec przemianie w komórki złośliwe. Zwraca się także uwagę na mechanicznie drażnienie błony śluzowej jamy ustnej przez źle dobrane lub uszkodzone protezy stomatologiczne – to także jest mechanizm zwiększający ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej.
Ponadto, podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego, znany jest rakotwórczy wpływ zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).
Ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej wzrasta wraz ze spożyciem alkoholu, a według American Cancer Society wzrasta 30-krotnie, jeśli pacjent pije i pali.
Rak jamy ustnej manifestuje się objawami, które mogą być wczesnymi sygnałami alarmowymi dla chorego.
Jednym z charakterystycznych symptomów jest pojawienie się trudności w połykaniu, szczególnie przy spożywaniu stałych pokarmów. Ból w obrębie jamy ustnej, dziąseł, języka czy gardła, który utrzymuje się przez dłuższy czas, także wymaga uwagi lekarza.
Owrzodzenia lub białe i czerwone plamy na błonie śluzowej mogą być ważnym ostrzeżeniem. Zauważalne zmiany w mowie, takie jak chrypka, szorstkość głosu lub problemy z wymową, mogą wynikać z zaawansowanego stadium raka jamy ustnej. Nietypowe krwawienia, zarówno podczas jedzenia, jak i w trakcie codziennego mycia zębów, również są objawem, któremu należy się przyjrzeć.
Rak jamy ustnej rozwija się bardzo powoli i postępuje powoli. Jeśli jednak owrzodzenia pozostaną niezauważone, a rutynowa opieka zdrowotna zostanie zignorowana, rak może pojawić się w bardziej zaawansowanym stadium. Zaleca się, aby podczas mycia zębów poświęcić kilka dodatkowych sekund po wypłukaniu na sprawdzenie ust w lustrze.
Lekarze dentyści są zobowiązani do przeprowadzania badania jamy ustnej przy każdej wizycie stomatologicznej. Wizyta u dentysty co sześć miesięcy, zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Stowarzyszenia Dentystycznego, oznacza, że pacjent będzie mieć pełne badanie jamy ustnej co najmniej raz w roku.
Skuteczna profilaktyka raka jamy ustnej obejmuje kilka kluczowych kroków. Przede wszystkim, rzucenie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu to istotne działania, ponieważ te substancje są głównymi czynnikami ryzyka. Regularne badania dentystyczne są niezwykle ważne, umożliwiają wczesne wykrycie potencjalnych zmian.
Dbanie o higienę jamy ustnej poprzez codzienne szczotkowanie zębów i nitkowanie.
Ochrona przed promieniowaniem UV poprzez stosowanie kremów z filtrem podczas ekspozycji na słońce jest także ważnym aspektem profilaktyki, szczególnie w przypadku raka wargi.
Edukacja na temat czynników ryzyka oraz promowanie zdrowych nawyków życiowych w społecznościach są kluczowe dla zmniejszenia liczby zachorowań.
Całościowe podejście, obejmujące zarówno czynniki behawioralne, jak i edukacje, jest kluczowe dla efektywnej profilaktyki tej poważnej choroby.
Pacjenci powinni pamiętać, aby w przypadku jakichkolwiek podejrzeń dotyczących raka jamy ustnej - niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Jako lekarz dentysta apeluję, aby dbać o higienę jamy ustnej. Codzienna pielęgnacja w domu zaoszczędzi bólu i wydatków. Kilka minut, które poświęcamy codziennie na mycie zębów i nitkowanie, zwraca się w postaci zdrowia jamy ustnej.
Dorothy A. Anasinski, D.D.S.
Specialist in Periodontics and Dental Implants
Assistant Clinical Professor,
Postgraduate Periodontics, University of Illinois
Diplomat, American Board of Periodontology
Dental Specialists of Niles, P.C.
