Zachowanie majątku w rodzinie to jedno z najważniejszych zagadnień, przed jakimi staje wielu polskich imigrantów w Stanach Zjednoczonych. Lata pracy, wyrzeczeń i oszczędzania mają sens tylko wtedy, gdy dom, konto emerytalne czy oszczędności trafią do dzieci i wnuków, a nie zostaną „pożarte” przez podatki, koszty sądowe czy konflikty spadkowe. W amerykańskim systemie prawnym istnieje kilka skutecznych narzędzi, które pozwalają uporządkować kwestie dziedziczenia i przekazania majątku.
Testament
Testament to najbardziej podstawowy dokument planowania spadkowego. Umożliwia wskazanie, kto dziedziczy majątek i w jakich proporcjach. Jeśli testamentu nie ma, podział następuje zgodnie z prawem stanowym. Aby nasz majątek, który posiadamy na własne nazwisko, został przekazany spadkobiercom, testament musi zostać zatwierdzony drogą sądowej procedury zwanej probate. Probacja może być długotrwała, kosztowna i kłopotliwa, szczególnie dla rodziny w Polsce.
Znacznie prościej jest przekazać majątek którąś z metod pozatestamentowych, które omawiamy poniżej. Najlepszy jest testament, który jest pusty, bo unika się sądu. Czy to oznacza, że testamentu wcale nie potrzebujesz? Przyda się na wszelki wypadek, nawet jeżeli twoja życiowa sytuacja jest prosta. Możesz w nim wyznaczyć opiekuna nieletnich dzieci i wskazać wykonawcę testamentu, który pozałatwia twoje ostatnie sprawy. Każdy testament powinien mieć tzw. klauzulę rezydualną (residuary clause) - postanowienie, które instruuje, w jaki sposób przenieść aktywa, które nie są wyraźnie wymienione gdzie indziej.
Warto pamiętać, że majątek położony w Polsce będzie podlegał polskiemu prawu spadkowemu. W praktyce oznacza to, że warto sporządzić osobny testament w Polsce dotyczący tamtejszych nieruchomości lub kont bankowych. W przeciwnym razie spadkobiercy mogą stanąć przed koniecznością żmudnych procedur sądowych w dwóch krajach.
POD i TOD – wskazanie beneficjentów
W USA wiele form aktywów nie przechodzi przez sąd, jeśli właściciel wskazał beneficjenta. Dotyczy to m.in. kont emerytalnych IRA i 401(k), polis na życie, kont bankowych i inwestycyjnych.
POD (Payable-on-Death) to proste, ale niezwykle skuteczne narzędzie w planowaniu spadkowym. Pozwala właścicielowi konta bankowego wskazać osobę, która automatycznie otrzyma środki po jego śmierci. Odpowiednikiem zapisu POD na kontach inwestycyjnych jest TOD (Transfer on Death), który działa tak samo, jak POD. Co ważne, beneficjent nie ma dostępu do pieniędzy za życia właściciela, a zmiana wskazanej osoby jest łatwa i możliwa w każdej chwili. Dla wielu rodzin w USA, zapisy POD i TOD to szybkie sposoby na zabezpieczenie oszczędności i uniknięcie kosztów oraz opóźnień związanych z formalnym dziedziczeniem.
Problem w tym, że wielu ludzi nie aktualizuje tych zapisów po rozwodzie, ponownym małżeństwie czy narodzinach dzieci. W efekcie pieniądze mogą trafić do osoby, której właściciel już nie chciałby obdarować. Dlatego tak ważne jest regularne sprawdzanie formularzy Beneficiary Designation.
Instrument TOD do nieruchomości
Nowoczesnym i coraz popularniejszym rozwiązaniem w USA jest TOD Instrument, czyli akt przeniesienia własności nieruchomości po śmierci (Transfer on Death Deed). Sukcesja majątkowa na mocy TOD jest możliwa w 27 stanach i DC, w tym w Illinois, ale nie w Nowym Jorku czy New Jersey.
W stanach honorujących TOD właściciel nieruchomości może zarejestrować taki dokument w powiatowym sądzie rejestrowym. Dzięki niemu nieruchomość przechodzi na wskazanego beneficjenta natychmiast po śmierci właściciela, bez konieczności przeprowadzania postępowania spadkowego.
Zalety tego rozwiązania to prostota (nie wymaga tworzenia trustu), oszczędność (omija koszty probate) i elastyczność (można zmienić lub odwołać TOD w każdej chwili za życia).
Współwłasność
Współwłasność ((joint tenancy with right of survivorship) to popularna forma zabezpieczenia majątku w planowaniu spadkowym, dzięki której majątek automatycznie przechodzi na drugiego współwłaściciela po śmierci pierwszego - bez konieczności przeprowadzania postępowania spadkowego. To rozwiązanie jest szybkie i praktyczne, ale może ograniczać kontrolę nad majątkiem i rodzić skutki podatkowe, dlatego warto je dobrze przemyśleć.
Powiedzmy, że wszystkie swoje oszczędności, konta inwestycyjne oraz dom posiadasz wspólnie z żoną. Po jej śmierci ty przejmiesz wszystko bezpośrednio, bez testamentu i bez ingerencji sądu. Następnie wskazujesz swoją córkę i syna jako wspólnych beneficjentów tych kont oraz domu (jeżeli pozwalają na to przepisy twego stanu). Tak za pierwszym jak i za drugim razem, żaden majątek nie przechodzi przez testament, a trafia prosto w ręce twoich dzieci.
Living Trust
Skutecznym narzędziem planowania spadkowego jest revocable living trust (odwołalny trust za życia). Umożliwia on przeniesienie własności aktywów – takich jak dom, konta inwestycyjne czy oszczędności – do trustu, którego beneficjenci otrzymają majątek bez angażowania sądu.
Dzięki trustowi można przyspieszyć przekazanie majątku, ograniczyć koszty prawne i notarialne, zapewnić prywatność (w przeciwieństwie do testamentu, który staje się dokumentem publicznym). Trust wymaga jednak starannego przygotowania. Sam dokument to za mało – trzeba „przepisać” na trust nieruchomości i rachunki. Porozmawiaj na ten temat z prawnikiem.
Power of Attorney – pełnomocnictwa
Ochrona majątku to nie tylko kwestie spadkowe. Równie ważne są sytuacje, w których właściciel żyje, ale nie jest w stanie sam podejmować decyzji. Durable Power of Attorney pozwala wyznaczyć osobę, która w razie choroby lub niepełnosprawności będzie mogła zarządzać finansami, płacić rachunki czy podejmować decyzje majątkowe.
Brak tego dokumentu zmusza rodzinę do wystąpienia o sądowe ubezwłasnowolnienie, co jest procesem długim i kosztownym.
Podobnie działa Healthcare Power of Attorney (zwane też Healthcare Proxy), które dotyczy decyzji medycznych. Dzięki niemu można jasno wskazać, kto ma prawo rozmawiać z lekarzami i podejmować decyzje o leczeniu.
Podatki spadkowe – USA i Polska
W USA większość rodzin nie płaci federalnego podatku spadkowego, bo kwota wolna od podatku jest bardzo wysoka (ponad 13.99 miliona dolarów na osobę w 2025 roku). Ale uwaga: niektóre stany, np. Illinois czy Nowy Jork, mają własne podatki od spadków i darowizn, często z dużo niższym progiem zwolnienia.
W Polsce najbliższa rodzina (małżonek, dzieci, wnuki, rodzice) jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn, ale musi zgłosić nabycie spadku lub darowizny w urzędzie skarbowym. Brak zgłoszenia oznacza utratę zwolnienia i konieczność zapłaty podatku.
Darowizny za życia
Praktycznym sposobem na zachowanie majątku w rodzinie jest przekazywanie go stopniowo za życia. W USA istnieje zwolnienie zwane annual gift tax exclusion w wysokości 19,000 dol. na osobę w roku 2025. Oznacza to, że każda osoba może co roku przekazać innemu członkowi rodziny taką kwotę bez podatku i bez konieczności zgłaszania tego do IRS.
W Polsce darowizny w najbliższej rodzinie są zwolnione z podatku, ale tylko pod warunkiem zgłoszenia ich do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy.
Podsumowanie
Zachowanie majątku w rodzinie wymaga planowania i znajomości przepisów prawnych i podatkowych w dwóch krajach. Świadome zaplanowanie przyszłości pozwala nie tylko uniknąć problemów prawnych, ale też obniżyć podatki, a przede wszystkim zapewni spokój i pewność, że majątek trafi tam, gdzie powinien – do rodziny.
Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników m.in. „Planowanie spadkowe, czyli jak uporządkować swoje sprawy w Stanach i w Polsce” oraz „Jak chować pieniądze przed fiskusem”. Są one dostępne w wersji elektronicznej w witrynie Poradnika Sukces: www.PoradnikSukces.com, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., tel. 1-718-224-3492.
