Dla wielu polskich imigrantów przyjazd do Stanów Zjednoczonych wiąże się z nadzieją na lepsze życie i stabilność finansową. Praca jest kluczowym elementem tej układanki. Jednak amerykański rynek pracy różni się znacznie od tego, do którego przywykliśmy w Polsce. Jedną z fundamentalnych różnic jest podejście do zatrudnienia – szczególnie fakt, że większość umów o pracę funkcjonuje na zasadzie "at-will employment". Co to oznacza i za co twój pracodawca może cię zwolnić? Oto szczegółowe wyjaśnienie.
Czym jest "at-will employment"
W większości stanów USA obowiązuje tzw. "at-will employment", czyli zatrudnienie "według woli". Oznacza to, że zarówno pracodawca, jak i pracownik mogą zakończyć stosunek pracy w dowolnym momencie, z dowolnego powodu – lub bez podania powodu – o ile nie narusza to prawa. Nie oznacza to jednak, że pracodawca może zwolnić cię zupełnie bez konsekwencji. Są wyjątki i ograniczenia.
Layoff vs. firing – jaka jest różnica
W USA rozróżnia się dwa podstawowe typy zwolnień: firing i layoff.
- Firing (zwolnienie dyscyplinarne) to sytuacja, w której pracownik zostaje zwolniony z powodu naruszenia obowiązków, złamania zasad, złego zachowania lub innych przyczyn związanych z jego działaniami. Osoby wyrzucone dyscyplinarnie nie dostaną zasiłku dla bezrobotnych, szczególnie jeśli powodem było poważne naruszenie obowiązków.
- Layoff (zwolnienie z przyczyn niezależnych od pracownika) występuje wtedy, gdy firma musi zmniejszyć zatrudnienie z powodów ekonomicznych, organizacyjnych lub strategicznych – np. restrukturyzacja, zamknięcie oddziału, brak budżetu. Pracownik zwolniony bez swojej winy kwalifikuje się do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych, a czasami otrzymuje również odprawę (severance pay).
Oczywiście, jest również odejście z pracy z własnej woli (quitting), które dyskwalifikuje do zasiłku dla bezrobotnych. Warto znać różnice w rozstaniu się z pracodawcą, bo wpływa to na twoją historię zawodową, możliwość zatrudnienia w przyszłości i dostęp do zasiłku.
Zwolnienie z powodu naruszenia obowiązków pracowniczych
Najczęstszym powodem zwolnień są sytuacje, w których pracownik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Dotyczy to m.in.: spóźnień i nieusprawiedliwionych nieobecności, niewłaściwego wykonywania obowiązków, nieposłuszeństwa wobec przełożonych, łamania regulaminu pracy. W takich przypadkach pracodawca ma prawo zakończyć współpracę, szczególnie jeśli wcześniej były udokumentowane ostrzeżenia lub upomnienia.
Niewłaściwe zachowanie w miejscu pracy
Nieodpowiednie zachowanie, takie jak agresja, wulgarność, molestowanie, dyskryminacja lub mobbing wobec współpracowników, może skutkować natychmiastowym dyscyplinarnym zwolnieniem. W USA obowiązuje polityka tzw. "zero tolerancji" dla tego typu incydentów.
Nieuczciwe działania wobec firmy – takie jak fałszowanie godzin pracy, manipulowanie dokumentami, kradzież mienia firmowego – są podstawą do natychmiastowego zwolnienia. W niektórych przypadkach mogą także prowadzić do postępowania karnego. Usunięty zostanie też pracownik, który prowadzi działalność konkurencyjną wobec pracodawcy lub działa na jego niekorzyść.
Redukcja etatów i cięcia budżetowe
Zwolnienie może nastąpić z powodów niezależnych od pracownika – np. w wyniku restrukturyzacji firmy, redukcji zatrudnienia lub trudności finansowych pracodawcy. W takich sytuacjach najczęściej mówi się o "zwolnieniu z przyczyn ekonomicznych" (layoff).
Warto wiedzieć, że w przypadku masowych zwolnień w dużych zakładach pracy obowiązuje ustawa Worker Adjustment and Retraining Notification Act (WARN), która nakazuje wcześniejsze poinformowanie pracowników o planowanych redukcjach. Wymaga od pracodawców zatrudniających 100 lub więcej pracowników dostarczenia 60-dniowego pisemnego powiadomienia przed wprowadzeniem zamknięcia zakładu lub masowych zwolnień. Celem jest umożliwienie pracownikom znalezienia nowego zatrudnienia lub możliwości przekwalifikowania.
Praca bez zezwolenia
Dla imigrantów kluczowe jest posiadanie odpowiedniego statusu imigracyjnego oraz pozwolenia na pracę. Pracodawcy w USA są zobowiązani do weryfikacji uprawnień do pracy każdego nowego pracownika. Jeśli pracodawca odkryje, że zatrudnia osobę bez prawa do pracy w USA, może zakończyć stosunek pracy natychmiast – nawet jeśli wcześniej nie był tego świadomy.
Ponadto, do wykonywania wielu zawodów, potrzebne bywają profesjonalne licencje albo security clearance. Strata tych uprawnień może być jednoznaczna z utratą pracy.
Zwolnienie z przyczyn zdrowotnych – kiedy jest legalne
W USA nie można legalnie zwolnić pracownika tylko dlatego, że zachorował. Istnieje ustawa FMLA (Family and Medical Leave Act), która chroni pracowników w przypadku długotrwałej choroby lub potrzeby opieki nad członkiem rodziny. Jednak nie wszyscy kwalifikują się do ochrony. Jeśli pracownik nie przestrzega procedur, nie dostarcza zwolnień lekarskich lub nie informuje pracodawcy, może to prowadzić do zwolnienia.
Zwolnienie za działania poza pracą
W niektórych stanach pracodawcy mają prawo rozwiązać umowę, jeśli zachowanie pracownika poza miejscem pracy (np. skazanie za przestępstwo) wpływa negatywnie na wizerunek firmy. Przykładowo: nauczyciel oskarżony o przestępstwo seksualne może zostać zwolniony, nawet jeśli do zdarzenia nie doszło w szkole.
Dyskryminacja i bezprawne zwolnienie
Choć pracodawca może zwolnić pracownika bez podania przyczyny, nie może tego zrobić z powodów dyskryminujących. Zakazane są zwolnienia z powodu rasy, płci, orientacji seksualnej, wyznania, wieku, niepełnosprawności, narodowości.
Jeśli uważasz, że zostałeś zwolniony niesłusznie z powodu jednej z powyższych cech, możesz złożyć skargę do Equal Employment Opportunity Commission (EEOC) lub lokalnej agencji stanowej.
Co robić po zwolnieniu
- Poproś o pismo potwierdzające zwolnienie – tzw. termination letter. Może się przydać przy ubieganiu się o zasiłek.
- Złóż wniosek o zasiłek dla bezrobotnych (unemployment benefits) – jeśli pracowałeś legalnie i zwolniony zostałeś bez swojej winy, przysługuje ci pomoc finansowa.
- Skonsultuj się z prawnikiem – jeśli masz wątpliwości co do legalności zwolnienia.
- Zadbaj o ubezpieczenie zdrowotne – po utracie pracy możesz tymczasowo skorzystać z programu COBRA lub planów dostępnych na rynku.
Podsumowanie
Zatrudnienie w USA daje wiele możliwości, ale niesie też ryzyko nagłego zakończenia współpracy. Polscy imigranci powinni znać swoje prawa, obowiązki oraz podstawowe zasady rządzące rynkiem pracy. Przynależność do zawiązków zawodowych może dać większe bezpieczeństwo. Znajomość przepisów i unikanie ryzykownych zachowań pozwoli uniknąć niepotrzebnych problemów i utrzymać stabilność zawodową.
Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników, m.in.: “Otwieram biznes” i “Praca w Ameryce”, „Życie od nowa, jak uporządkować sprawy w urzędach”. Są one dostępne w wersji elektronicznej w witrynie Poradnika Sukces: www.PoradnikSukces.com, poczta@poradniksukces.com, tel. 1-718-224-3492.
