Najczestszymi urazami zwiazanymi ze sportem, praca fizyczna, wypadkami sa urazy tkanek miekkich. Do nich zaliczamy urazy miesni i sciegien (muscle strains) i urazy wiazadel (ligament sprains). Po polsku mowi sie o "stluczeniach" , "naciagnieciach", "naderwaniach". Czesto mianownictwo angielskie uzywa zamiennie " strains" i " sprains" i oba te terminy oznaczaja urazy tkanek miekkich, ktore praktycznie leczy sie w identyczny sposob. Powazniejszymi urazami miesni, sciegien wiazadel sa przerwania ciaglosci tkanek (ruptures) czesto wymagajace chirurgicznego leczenia. Wszystkie ostre urazy tkanek miekkich (jezeli nie rozpoznane prawidlowo lub zle leczone) moga doprowadzac do dlugotrwalego wylaczenia z pracy lub sportu i w przyszlosci doprowadzic do przedwczesnych zmian zwyrodnieniowych w stawach i powaznych dolegliwosci bolowych ograniczajacych aktywnosc zyciowa.
Odpowiedz ukladu miesniowo-szkieletowego na uraz sklada sie z trzech faz. Pierwsza faza to ostry stan zapalny uszkodzonych tkanek miekkich. Faza ta trwa do siedmiu dni po urazie i charakteryzuje sie stanem zapalnym wywolywanym poprzez niedokrwienie i zmiany metaboliczne uszkodzonych tkanek. Prosze nie mylic stanu zapalnego z zakazeniem bakteryjnym lub wirusowym. Stan zapalny jest czescia skladowa gojenia sie kazdej rany i kazdego urazu i nie oznacza zakazenia. Zakazenie jest powodowane przez mikroustroje, zazwyczaj przebiega z odczynem zapalnym i najczesciej wymaga podawania antybiotykow. Podczas urazu dochodzi do uszkodzenia blony komorkowej naszych komorek. Uszkodzona blona komorkowa przepuszcza do otoczenia wszystkie produkty i zwiazki nagromadzone w komorce. Te zwiazki z ktorych czesc jest bardzo aktywna biologicznie uaktywniaja procesy obronne naszego organizmu. Dochodzi do odczynu zapalnego z obrzekiem, zaczerwienieniem, podniesiona temperatura, bolem, utrata funkcji uszkodzonej czesci ciala. Ten ostry stan zapalny z czasem ustepuje, doprowadzajac do naprawy tkanek miekkich, czasami pozostawiajac blizny (scars) i zrosty (adhesions).
Druga faza gojenia sie tkanek miekkich jest faza proliferacyjna trwajaca do trzech tygodni po urazie. Podczas tej fazy dochodzi do namnazania (czasami nadmiernego) komorek odpowiedzalnych za odbudowe uszkodzonych tkanek. Dochodzi do rozrostu komorek tkanki lacznej, naczyn krwionosnych. Martwe tkanki sa usuwane przez komorki zerne na drodze fagocytozy (trawienia wewnatrzkomorkowego). Uszkodzone tkanki sa zastepowane tkanka laczna (glowny skladnik blizn).
Ostatnia faza gojenia sie urazow tkanek miekkich jest faza dojrzewania i przebudowania podczas ktorej dochodzi do odbudowy normalnych tkanek ustrojowych, tych samych, ktore zostaly uszkodzone w wyniku urazu. Faza ta trwa do osmego tygodnia po urazie, ale ostateczna wytrzymalosc sciegien i wiazadel czasami jest osiagana dopiero po ponad szesciu miesiacach.
Jak sobie radzic z urazami tkanek miekkich?
Bezposrednio po urazie nalezy ochronic uszkodzona czesc ciala, zastosowac odpoczynek, lod, ucisk, uniesc uszkodzona konczyne i podtrzymac ja w tym uniesieniu (ang. PRICES for Protection, Rest, Ice, Compression, Elevation, Support). Powyzsze czynnosci maja za zadanie zmniejszyc wylew krwi do tkanek miekkich, zmniejszyc obrzek, zapalenie, metabolizm komorkowy, odczuwanie bolu, i zapewnic najlepsze warunki do gojenia sie uszkodzonych tkanek. Zastosowanie powyzszych wskazowek zmniejsza ryzyko gojenia sie poprzez bliznowacenie i zrosty.
Okres unieruchomienia moze trwac od jednego do trzech tygodni. Unieruchomienie zapewnia najlepsze warunki do gojenia sie uszkodzen i urazow. Unieruchomienie zabezpiecza przed ponownymi urazami tkanek, ktore w tym czasie sa najbardzej podatne na zranienie. Powtorne zranienia goja sie dluzej i maja wieksze szanse gojenia sie z komplikacjami.
Mniej wiecej trzy tygodnie po urazie nowo tworzone tkanki wymagaja "kontrolowanej aktywnosci". Aktywnosc ta ma na celu zapewnienie prawidlowej przebudowy nowo wytworzonych tkanek i nadanie im najwiekszej wytrzymalosci.
Przedluzony okres unieruchomienia moze doprowadzic do zanikow miesni, chrzastek, wiazadel, sciegien, kosci. Normalna aktywnosc powinna byc osiagana po szesciu do osmiu tygodni.
Najnowsze badania naukowe, ktore z powodzeniem sa stosowane w sportach wyczynowych ( NBA, NHL), udowadniaja, ze wczesne cwiczenia doprowadzaja do szybszego gojenia sie urazow, a co za tym idzie, do szybszego osiagania pelnej sprawnosci ruchowej. Problem z tym modelem polega na tym, ze fachowa pomoc lekarska powinna byc przeprowadzona natychmiast po urazie, jeszcze przed pojawieniem sie obrzeku. Z prac przeprowadzonych na zwierzetach laboratoryjnych jasno wynika, ze najlepsze wyniki (na zwierzetach) osiaga sie poprzez kontrolowane cwiczenia uszkodzonych tkanek po trzech do pieciu dni. Dostepne sa badania na ludziach udowadniajace, ze przy niektorych urazach wczesna rehabilitacja ruchowa dawala takie same wyniki jak operacja polaczona z fizykoterapia pooperacyjna.
Troche praktycznych wskazowek
Calkowite unieruchomienie powinno trwac tak krotko jak tylko to mozliwe i czasami mozna od niego odstapic. Jest wiele metod postepowania po operacyjnym naprawieniu przerwanych tkanek. Obecnie przyjmuje sie, ze wczesne uruchamianie pacjenta ze stawami czesciowo unieruchomionymi bandazami elastycznymi lub specjalnymi urzadzeniami ortopedycznymi szybciej przywraca normalne funkcjonowanie stawom i zapobiega zanikom miesni. To spostrzezenie dotyczy rowniez zlaman kosci. Wczesne uruchamianie pacjenta zapobiega rowniez przykurczom stawowym i przedwczesnemu zwyrodnieniu chrzastek stawowych. Utrzymanie stawow w ruchu zmniejsza bol bezposrednio po urazie, jak tez i po operacji. O tym kiedy mozna zaczynac ograniczone ruchy decyduje kontrola bolu, zapalenia, obrzeku. Bol, zapalenie i obrzek sa czynnikami, ktore ograniczaja ruchy uszkodzonych miesni i stawow. Wystarczy tylko jeden z tych czynnikow aby doprowadzic do znacznego uposledzenia funkcji miesni lub stawow. Pierwsza pomoc powinna byc kierowana w strone ograniczania bolu, zapalenia, obrzeku. Osiaga sie to poprzez stosowanie okladow z lodu, wczesne uruchomienie, czy tez poprzez stosowanie przeciwzapalnych srodkow przeciwbolowych (np. Ibuprofen, Motrin, Advil stosujac 10 mg leku na kazdy kilogram wagi ciala co osiem godzin, i tak na przyklad pacjent wazacy 80 kilogramow potrzebuje 800 miligramow Ibuprofenu, to jest czterech dwustumiligramowych tabletek dostepnych w kazdej aptece bez recepty).
Srodki te bierze sie po jedzeniu lub ze szklanka mleka aby zmniejszyc szkodliwe dzialanie Ibuprofenu na blone sluzowa zoladka. Srodki te nie sa wskazane dla ludzi z problemami nerkowymi, watrobowymi, ze sklonnosciami do krwawien. Trzeba pamietac o tym aby uruchamiajac uszkodzone tkanki ochraniac je od nadmiernego stresu i powtornego zranienia. Cwiczenia powinny byc przygotowane indywidualnie i nie powinny sprawiac bolu. Stosowanie zbyt silnych lekow przeciwbolowych podczas cwiczen (szczegolnie z grupy narkotycznych lekow przeciwbolowych) moze doprowadzic do przytlumienia ostrzegawczych bodzcow bolowych i przeciazenia zranionych tkanek.
Rehabilitacja ruchowa powinna zajmowac sie nie tylko zranionymi tkankami, lecz rowniez zdrowymi miesniami i stawami aby zabezbieczyc je przed zanikiem i komplikacjami dluzszego unieruchomienia. " W granicach bolu, wszystko co nie jest zabronione, jest dozwolone" oczywiscie pod opieka lekarza i z pomoca technika rehabilitacji. Metoda wczesnego uruchamiania pacjenta pod kontrola lekarza jest obecnie metoda z wyboru przy leczeniu urazow tkanek miekkich zarowno po wypadkach przy pracy, w sporcie, wypadkach samochodowych. Aby ta metode mozna bylo zastosowac, musicie Panstwo bezposrednio po zdarzeniu zastosowac powyzej opisana mnemotechniczna metode PRICES, i jak najszybciej zglosic sie do lekarza po dalsza pomoc.
