Brodawki skórne (warts), potocznie nazywane kurzajkami, kurzawkami albo kokosiankami, należą do majczęstszych zmian spotykanych na naszej skórze. Ich etiologia jest taka sama jak etiologia brodawek narządów rodnych, zmian należących do grupy chorób przenoszonych drogą płciową.
Brodawki należą do grupy nowotworów łagodnych skóry (benign neoplasms) wywoływanych przez wirusy, takie jak human papilloma virus - HPV.
Medycyna wyróżnia co najmniej 60 typów HPV, określanych na podstawie badań serologicznych. Typy serologiczne posiadają numery od jednego w górę, i każdy z nich jest odpowiedzialny za określone zmiany rozrostowe skóry należące do grupy brodawek skórnych.
I tak na przykład, za brodawki podeszwy stóp odpowiadają wirusy należące do typu 1, 2 i 4. Za brodawki płaskie są odpowiedzialne typy 3 i 10. Typy 1,2,4 i 7 są odpowiedzialne za najczęściej spotykane brodawki na skórze dłoni. Pomimo tego, że brodawki skórne zalicza się do łagodnych nowotworów skóry, niektóre typy HPV są odpowiedzialne za powstawanie zmian nabłonkowych uznawanych za przedrakowe (zmiany z których potencjalnie może rozwinąć się rak). Raki są nowotworami złośliwymi pochodzenia nabłonkowego. Przyjmuje się, że istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy serotypem HPV 16, 18, 31, i 33 a zmianami brodawkowymi, dysplastycznymi oraz rakiem okolicy odbytu, rakiem szyjki macicy i rakiem penisa.
Brodawki skórne występują we wszystkich grupach wiekowych, ale najczęściej spotyka się je u dzieci i nastolatków. Zazwyczaj zanikają one po kilku tygodniach lub miesiącach, ale też często trwają latami lub nawet przez całe życie. Wirusy brodawek rozprzestrzeniają się przez bezpośredni kontakt z osobą, która dane wirusy posiada. Rozprzestrzenianiu się wirusów sprzyjają zadrapania skóry, urazy, zabiegi pielęgnacyjne skóry wiążące się z przerwaniem ciągłości skóry, na przykład obcinanie skórek przypaznokciowych czy używanie pumeksu do ścierania brodawek. Nawet niektóre zabiegi lecznicze mające za zadanie usunięcie brodawek, mogą przyczyniać się do ich rozprzestrzeniania. Wymrażanie brodawek może spowodować rozsianie wirusa w bezpośrednim otoczeniu leczonej brodawki, z kolei leczenie laserem może być niebezpieczne dla lekarza, gdyż nie wszystkie wirusy brodawek są niszczone w momencie wyparowywania brodawek, a co za tym idzie, znajdują się w aerozolu powietrznym wdychanym przez operatora i pacjenta. Niektóre serotypy HPV są przenoszone drogą płciową i te są odpowiedzialne za powstawanie patologicznych zmian w nabłonku narządów płciowych doprowadzających w ostateczności do powstawania raków.
Przyjmuje się, że osobnicze zdolności obronne organizmu są odpowiedzialne za przebieg zakażenia wirusem HPV. Niektóre osoby są bardziej podatne na powstawanie zmian skórnych, a na przykład u pacjentów ze zmniejszoną aktywnością układu odpornościowego (AIDS, pacjenci leczeni chemioterapią, pacjenci z chorobami rozrostowymi układu lymfatycznego) zmiany skórne wywołane wirusem HPV występują częściej, są bardziej intensywne i dłuższe. Samo uszkodzenie skóry i kontakt z wirusem nie wystarczą, aby spowodować wystąpienie brodawek.
Powodzenie leczenia również zależy od indywidualnych właściwości pacjenta. Nie ma leczenia, które by było w stu procentach skuteczne. Niepowodzenia dotyczą około 50% przypadków niezależnie od używanych metod. Badania naukowe notują także znaczne rozbieżności wyników testów obejmujących te same techniki leczenia. Z punktu widzenia praktycznego, nie jest niezbędne określenie serotypu wirusa odpowiedzialnego za zmiany skórne. Ze względu na częste samoistne zanikanie brodawek, agresywne leczenie często nie jest wskazane, tym bardziej, że wirus HPV znajduje się w promieniu do 2 centymetrów od brodawki. Same brodawki są zmianami powierzchniowymi i nie mają "korzeni" wrastających pod skórę. Z tego też względu brodawki są łatwe do usuwania mechanicznego, jednakże ze względu na wirusową etiologię, nawroty brodawek są bardzo częste. Brodawki mogą występować na całej powierzchni skóry, ale najczęściej spotyka się je na dłoniach i podeszwach. Brodawki często występują w dużej liczbie, a znajdując się bardzo blisko siebie, mogą doprowadzać nawet do zatarcia normalnego zarysu skóry.
Ze względu na to, że żadna metoda leczenia brodawek nie jest w 100 procentach skuteczna, do ich leczenia używa się wielu metod. Najczęściej stosowaną metodą jest używanie kwasu salicylowego w postaci płynu lub przylepców. Kwas salicylowy posiada właściwości keratolityczne (rozpuszcza martwy nabłonek skóry), a co za tym idzie, zmniejsza grubość brodawek doprowadzając do ich "wyrastania" ze skóry. Roztwory kwasu salicylowego należy stosować regularnie tak długo, aż brodawki zanikną. W literaturze medycznej najczęściej są podawane wyniki po dwóch miesiącach leczenia, także proszę uzbroić się w cierpliwość przy stosowaniu środków jakie możecie Państwo kupić bez recepty w każdej aptece.
Do leczenia brodawek na twarzy można używać kremów tretynoinowych (pochodna witaminy A), ale podobnie jak z kwasem salicylowym, środki te powinne być używane przez bardzo długi czas i często są nieskuteczne.
Bardzo popularną metodą leczenia brodawek jest krioterapia (cryotherapy). W metodzie tej używa się ciekłego azotu lub związków chemicznych, które powodują zamrożenie brodawek, a w konsekwencji ich obumarcie. Metoda ta jest szybką, łatwą do przeprowadzenia, stosunkowo mało bolesną i nie wymagającą znieczulenia. Często jednak brodawki wymagają kilkukrotnego zamrażania, a skóra w zamrażanych miejscach może ulec trwałemu odbarwieniu. Czasami po silnym zmrożeniu skóry powstaje pęcherz surowiczy zawierający żywe wirusy, które w konsekwencji mogą doprowadzić do zmian brodawkowych całej powierzchni skóry znajdującej się pod pęcherzem.
Metoda mechanicznego usunięcia brodawek jest skuteczna szczególnie przy brodawkach wyrastających ponad powierzchnię skóry. Przy znieczuleniu miejscowym lub nawet i bez znieczulenia, brodawki są oddzielane od skóry tępym narzędziem. Po usunięciu brodawki krwawienie można zatrzymać używając środków chemicznych lub elektrokoagulacji. Drobne blizny i nawroty brodawek są dosyć częstym powikłaniem tej metody.
Do usuwania brodawek skórnych używane też są środki chemoterapeutyczne, te same, których używa się do leczenia nowotworów złośliwych. Jeden z nich to 5-fluorouracyl, który w postaci kremów jest używany do leczenia brodawek płaskich. Stosowane są również nastrzyknięcia brodawek lekami cytotoksycznymi, na przykład bleomycyna. Przebarwienia skóry, rozsianie wirusa w miejscu działania leku, owrzodzenia skóry i nawroty brodawek są często spotykane, nawet przy tak radykalnej metodzie leczenia.
Najtrudniejsze do leczenia brodawki podeszw stóp. Brodawki te często występują rozsiane, w dużej ilości i dają dolegliwości bólowe. Ze względu na trudność leczenia, jak też wysoką możliwość komplikacji, nie zaleca się leczenia brodawek stóp, które nie powodują bólu.
Do leczenia brodawek podeszw stóp używa się wysoko stężonych roztworów kwasu salicylowego, mechanicznego usunięcia tępym narzędziem, wypalenia i wyparowania elektrokoagulatotem, laserem, lub wycięcia skalpelem. Brodawki stóp niszczy się też chemioterapią, zamrażaniem oraz moczeniem stóp w formalinie. W ubiegłym roku opublikowano badania na temat zastosowania dwóch nowych metod, które były znane od dłuższego czasu; niestety nie miały żadnych opracowań naukowych. Pierwsza to nastrzykiwanie brodawek roztworem antygenu drożdżaka Candida Albicans. Jest to drożdżak żyjący w naszym jelicie grubym, na skórze i w normalnych warunkach nie powodujący żadnych problemów. Jest to drobnoustrój, z którym każdy z nas miał do czynienia i każdy z nas ma odporność (przeciwciała) przeciwko niemu. Nastrzyknięcie brodawki antygenem Candida powoduje odpowiedź immunologiczną przeciwko temu antygenowi, a przy okazji jest niszczony wirus brodawek. Druga metoda to metoda okluzyjnej taśmy (duct tape). Tak, tej samej srebrnej taśmy, którą nasz rząd rekomenduje do budowy osobistych schronów przeciwchemicznych, przeciwbiologicznych, a być może i przeciwatomowych. Ta taśma ma najprawdopodobniej największą skuteczność obrony przeciwko brodawkom skóry. Wycina się z niej krążki i nalepia bezpośrednio na brodawki. Po sześciu dniach usuwa się taśmę, usuwa się pozostałości brodawki, a następnego dnia przylepia się następny krążek taśmy. Procedurę kontynuuje się do momentu aż brodawka zniknie (zazwyczaj dwa miesiące). Skuteczność tej metody jest najprawdopodobniej najwyższa, a ilość objawów ubocznych najmniejsza.
Brodawki narządów rodnych zalicza się do chorób przenoszonych drogą płciową (sexually transmitted disease). Stanowią one również zmiany przednowotworowe. Brodawki te, po polsku nazywane kłykcinami kończystymi, najczęściej występują na narządach rodnych i w okolicy odbytu, a od innych brodawek skóry odróżnia je to, że nie rogowacieją. Te same wirusy mogą powodować kłykciny na powierzchni błony śluzowej ust, języka. Diagnostyka brodawek narządów rodnych składa się z dokładnego obejrzenia błony śluzowej po uprzednim nawilżeniu jej octem. Ocet (acetic acid) wybarwia zmiany brodawkowe na biały kolor, co doprowadza do zwiększenia kontrastu pomiędzy prawidłowym i zmienionym nabłonkiem.
Leczenie brodawek narządów rodnych często jest utrudnione tym, że brodawki mogą znajdować się na powierzchni szyjki macicy, wewnątrz cewki moczowej i w odbycie. Są to miejsca trudno dostępne dla leków i często możliwości lecznicze są ograniczone. Do leczenia brodawek narządów rodnych używa się roztworów podofiliny czy też kwasu trójchlorooctowego, które chemicznie niszczą brodawki. Metody elektrochirurgiczne i laserowe stosuje się do wycinania i wypalania zmian na błonach śluzowych. Podobnie jak przy brodawkach skórnych, stosowane są metody krioterapii i chemioterapii. Ze względu na ryzyko powstawania nowotworów narządów rodnych, jak też trudności leczenia i wysoki procent nawrotów, stosowane są czasem drogie metody immunomodulacji i immunoterapii.
O dużej roli układu odpornościowego w powstawaniu i zanikaniu brodawek świadczy fakt, że nawet nie leczone brodawki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie leczonych zanikają razem z nimi. Trwają badania nad szczepionką przeciwko serotypowi wirusa brodawek HPV-16 i zmniejszeniem zachorowalności na raka szyjki macicy u kobiet.
Z powyższych wywodów wynika, że jeżeli znaleźliśmy się zbyt blisko wirusa HIP, to należy nauczyć się z nim żyć lub też cierpliwie go zwalczać. Jakkolwiek niemalże co roku medycyna wskazuje nowe metody leczenia brodawek, to nie odkryto jeszcze uniwersalnej i idealnej metody.
W poprzednim numerze opublikowaliśmy niepełną tabelę do szacunkowych wyliczeń ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej. Brak opisu jednej tabeli mógł utrudnić obliczenia. Przepraszamy bardzo Czytelników i autora. Redakcja.
Doktor medycyny Błażej Łojewski, M.D.
(Blazej Lojewski)
