Po ślubie nazwisko zmieniają najczęściej kobiety, przyjmując nazwisko męża lub łącząc nazwisko męża z dotychczas noszonym, chociaż znane są przypadki, kiedy to mężczyzna przyjmował nazwisko kobiety, co jest zgodne z prawem, chociaż znacznie rzadziej się zdarza.
Do roku 1995, zgodnie z polskim prawem, jeżeli kobieta nie złożyła po ślubie oświadczenia o zmianie nazwiska, oznaczało to, że automatycznie przyjmowała ona nazwisko męża. Chcąc zatem pozostać przy swoim nazwisku, lub połączyć nazwisko swoje z nazwiskiem męża w dwuczłonowe, musiała złożyć wyraźne oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed konsulem. Od 1995 roku przepisy w tym zakresie uległy zmianie. Jeżeli kobieta po zawarciu związku małżeńskiego nie składa żadnego oświadczenia o wyborze nazwiska oznacza to, że pozostaje ona przy nazwisku noszonym dotychczas.
Przepisy te dotyczą również małżeństw zawieranych za granicą. Przypomnę, że zgodnie z polskim prawem, małżeństwo zawarte za granicą jest automatycznie ważne w świetle polskiego prawa, jeżeli tylko zostało zawarte zgodnie z miejscowymi przepisami. Oznacza to, że małżeństwo zawarte w Illinois, jeżeli tylko zostało zawarte zgodnie z prawem tego stanu, jest automatycznie ważne w Polsce. Proszę jednak pamiętać, że przepis ten dotyczy małżeństw, nie dotyczy natomiast rozwodów. Rozwód orzeczony w Stanach Zjednoczonych, nawet jeżeli rozwiązuje małżeństwo zawarte za granicą i nigdy nie zarejestrowane w Polsce, ważny jest tylko w USA, a w świetle polskiego prawa strony pozostają małżeństwem do czasu uznania wyroku za skuteczny w Polsce (po więcej informacji w tej sprawie prosimy kontaktować się z jedną z naszych kancelarii).
Wróćmy zatem do małżeństwa zawartego w stanie Illinois. Miejscowe prawo nie wymaga, aby kobieta złożyła przy zawieraniu związku małżeńskiego oświadczenie o tym, jakiego nazwiska będzie używać po ślubie. Prawo, zarówno polskie jak i amerykańskie, pozwala jej na zatrzymanie swojego dotychczasowego nazwiska, przyjęcie nazwiska męża lub połączenie obu nazwisk w jedno. Zmianę nazwiska w Illinois wyraża się poprzez złożenie wniosku o wydanie nowych dokumentów tożsamości (dowód osobisty, czyli ID, prawo jazdy) na nowe nazwisko na podstawie aktu małżeństwa. Zmiana prawa jazdy nie jest jednak podstawą do zmiany nazwiska w polskich dokumentach, między innymi w polskim paszporcie.
Aby otrzymać polski paszport na nowe nazwisko noszone po ślubie należy przedstawić konsulowi polski akt małżeństwa. W tym celu trzeba wpisać do polskich akt stanu cywilnego małżeństwo zawarte w USA wraz z oświadczeniem o zmianie nazwiska, jeżeli nazwisko zostaje zmienione. W tym celu należy zwrócić się z wnioskiem do właściwego urzędu stanu cywilnego w Polsce. Oświadczenie o wyborze nazwiska powinno być sporządzone w formie pisemnej przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w Polsce lub konsulem za granicą. Wiele urzędów stanu cywilnego w Polsce akceptuje oświadczenia złożone przed notariuszem i opatrzone klauzulą apostille wydawaną przez urząd Sekretarza Stanu. (oświadczenie o wyborze nazwiska dla dziecka składają małżonkowie, którzy oboje są obywatelami polskimi).
Wniosek musi być złożony w odpowiedniej formie zawierającej niezbędne dane. Ponieważ akty małżeństwa większości powiatów stanu Illinois nie zawierają wszystkich informacji, jakie wpisuje się do polskich aktów małżeństwa, takich jak daty i miejsca urodzenia małżonków, imiona i nazwiska ich rodziców, nazwiska noszone po ślubie przez małżonków i ich dzieci, polski akt małżeństwa należy uzupełnić danymi z aktów urodzenia małżonków.
Istotnym zagadnieniem związanym ze zmianą nazwiska w związku z rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód jest powrót do nazwiska noszonego przed małżeństwem. Otóż w świetle polskiego prawa, kobieta, która zmieniła nazwisko po zawarciu związku małżeńskiego może po rozwiązaniu tego małżeństwa przez rozwód powrócić do nazwiska noszonego przed ślubem. W tym celu powinna, w ciągu 90 dni od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, złożyć oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed konsulem o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa. Proszę zwrócić uwagę na fakt, że mowa jest o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa, a nie do nazwiska panieńskiego, to znaczy, że nie można tą drogą wrócić do nazwiska panieńskiego, jeżeli kobieta nie nosiła go bezpośrednio przed zawarciem związku małżeńskiego.
90 dni to krótki okres na złożenie oświadczenia, zwłaszcza kiedy w grę wchodzi rozwód orzeczony w USA, który podlega procedurze uznania w Polsce. Od jakiego momentu liczymy wówczas 90 dni? Od uprawomocnienia się wyroku w USA, czy od uprawomocnienia się postanowienia polskiego sądu o uznaniu wyroku amerykańskiego za skuteczny na terenie RP? Prawo nie jest w tym względzie precyzyjne. Z praktyki znane nam są przypadki liczenia okresu 90 dni zarówno od uprawomocnienia się wyroku w Stanach Zjednoczonych jak i od uprawomocnienia się postanowienia polskiego sądu o uznaniu za skuteczny na terenie RP wyroku sądu amerykańskiego. W zasadzie tylko drugi przypadek, a więc rozpoczęcie biegu terminu od uprawomocnienia się postanowienia o uznaniu wyroku sądu USA za skuteczny w Polsce, daje szansę na skorzystanie z tego uprawnienia. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że w świetle polskich przepisów z prawa powrotu do nazwiska noszonego przed ślubem mogą korzystać tylko osoby rozwiedzione, a nie są rozwiedzeni małżonkowie, w stosunku do których orzeczono rozwód tylko w USA, bez uznawania go w Polsce. Po drugie, gdyby liczyć bieg terminu 90 dni od uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu w USA i jednocześnie spełnić przesłankę, jaką jest rozwód w świetle polskiego prawa, praktycznie nigdy nie byłoby możliwe skorzystanie z tego uprawnienia przez osoby rozwiedzione za granicą, gdyż w wieloletniej praktyce nie zdarzyło nam się, żeby zakończyć procedurę uznawania wyroku w ciągu trzech miesięcy od wydania orzeczenia przez sąd amerykański, co dawałoby prawo do złożenia oświadczenia o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa. Znane nam są jednak decyzje urzędów stanu cywilnego w Polsce, w których odmówiono przyjęcia wspomnianego oświadczenia z uwagi na fakt, że zostało ono złożone później niż 90 dni po wydaniu orzeczenia przez sąd amerykański. Wygląda to na nieścisłość i brak konsekwencji w stosowaniu polskiego prawa, ale znacznie wydłuża proces załatwienia sprawy zmiany nazwiska.
Czy prawo powrotu do nazwiska sprzed małżeństwa musi być ujęte w amerykańskim rozwodzie?
Nie musi, chociaż bardzo często jest. Nie jest to jednak warunkiem koniecznym do złożenia oświadczenia o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa.
Jeżeli termin 90 dni minie i w tym czasie nie zostanie złożone oświadczenie o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa, pozostaje droga administracyjnej zmiany nazwiska, o czym pisałam w poprzednim numerze "Monitora".
W związku ze zmianą nazwiska również często pojawia się pytanie kobiet, czy podróżując do Polski powinny one mieć paszport polski wydany na to samo nazwisko, na które została im wydana zielona karta lub paszport amerykański, czy wystarczy przy przekraczaniu granicy przedstawić amerykański akt małżeństwa. Znane są nam przypadki, że osobom z innym nazwiskiem w paszporcie i innym nazwiskiem na zielonej karcie udało się bez komplikacji wylecieć z Polski po okazaniu aktu małżeństwa. Znane nam są jednak również przypadki pozostania osób podróżujących w Polsce do czasu wyrobienia polskiego paszportu na nazwisko zgodne z tym, które widnieje na zielonej karcie. Akt małżeństwa, zwłaszcza ze stanu Illinois, najczęściej nie wskazuje, jakie nazwisko wybrałyśmy po ślubie. Paszport wydany na nazwisko Krystyny Kowalskiej i zielona karta na nazwisko Krystyny Nowak mogą równie dobrze należeć do dwóch różnych osób, nawet urodzonych tego samego dnia. Z całą pewnością mogą wzbudzić wątpliwości przy przekraczaniu granicy. Ponadto, polskie prawo nakłada na nas obowiązek zmiany nazwiska w polskich dokumentach, jeżeli zostało ono zmienione w rzeczywistości.
Sprawy zmiany nazwisk na nowe, powroty do nazwisk poprzednich, często nie noszonych od lat, mogą sprawiać sporo kłopotu i prawnego zamieszania, zwłaszcza kiedy w przeszłości posługiwaliśmy, a raczej posługiwałyśmy się wieloma nazwiskami, nie zawsze zmienianymi konsekwentnie we wszystkich dokumentach, tak polskich jak i amerykańskich. Często zmiany te są wynikiem zawierania w życiu kilku małżeństw i przeprowadzenia kilku rozwodów. Namawiamy, aby z uporządkowaniem tych spraw w świetle polskiego prawa nie czekać do momentu, kiedy polski paszport będzie nam natychmiast potrzebny. Załatwianie spraw urzędowych związanych ze zmianą nazwiska zwykle trwa dłużej niż na przykład zawarcie związku małżeńskiego w Illinois. Często jest jednak łatwiejsze i mniej kosztowne niż przypuszczamy.
Joanna Dobecka Lembert,
magister prawa polskiego i amerykańskiego, prowadzi kancelarię "LEX Corporation, polscy prawnicy i tłumacze, Co."
Biuro w Chicago: 7706 W. Touhy Ave., Chicago, IL 60631
Tel. 773 909 7007
Biuro w McHenry:
724 W. Illinois 120 Road
Mc Henry, IL 60051,
Tel. 815 578 1701
