Cyfrowa rewolucja dociera do kościołów chrześcijańskich. Coraz więcej kongregacji w Stanach Zjednoczonych i innych częściach świata wykorzystuje sztuczną inteligencję do prowadzenia kazań, udzielania porad duchowych, a nawet tworzenia chatbotów przypominających Jezusa. Pastorzy i księża sięgają po nowe technologie, by dotrzeć do wiernych. Ta technologiczna transformacja budzi jednak ważne pytania: czy maszyna może zbawić duszę i gdzie kończy się ludzka wiara, a zaczyna cyfrowa iluzja?
Amerykańskie kościoły chrześcijańskie przechodzą bezprecedensowy kryzys. Prognozy wskazują, że w samym 2025 roku zamknąć się może nawet 15 tysięcy świątyń, a rekordowe 29 procent Amerykanów deklaruje brak przynależności religijnej. W obliczu pustoszejących ław i kurczących się budżetów, pastorzy i księża sięgają po nowe narzędzia.
Od praktycznych narzędzi do „rozmów z Bogiem”
Sztuczna inteligencja (AI) oferuje praktyczne rozwiązania dla zmagających się z brakiem personelu kongregacji. Chatboty odpowiadają na rutynowe pytania dotyczące godzin nabożeństw, wydarzeń parafialnych czy możliwości składania ofiar. Megakościoły, choć gromadzą tysiące wiernych, borykają się z niemożnością zapewnienia indywidualnej opieki duszpasterskiej – tu również technologia przychodzi z pomocą.
Wśród bardziej tradycyjnych zastosowań AI w kościołach znajduje się EpiscoBot – chatbot opracowany przez TryTank Research Institute dla Kościoła Episkopalnego. Narzędzie, znane również jako "Cathy", odpowiada na pytania duchowe, czerpiąc z ponad tysiąca stron zasobów kościelnych, w tym Book of Common Prayer. Twórcy podkreślają, że bot nie zastępuje pastora czy księdza, ale może być pomocny zwłaszcza dla małych parafii prowadzonych przez osoby świeckie.
Pastor Chris Hope, założyciel bostońskiej firmy konsultingowej Hope Group, która pomaga kościołom wdrażać „etyczną” sztuczną inteligencję, zauważa: „Każdy kościół to także biznes. Istnieją ogromne możliwości wykorzystania botów AI do ewangelizacji”. Jego zdaniem technologia może pomóc w planowaniu, koordynacji działań misyjnych czy pisaniu kazań.
„Napisz do Jezusa”, czyli kontrowersyjne aplikacje
Największe emocje budzi jednak kategoria aplikacji sugerujących bezpośredni kontakt z Jezusem. Aplikacja „Text With Jesus” pozwala użytkownikom prowadzić „oświecające rozmowy z Jezusem Chrystusem”, ale też z innymi postaciami biblijnymi – Marią, Józefem, Judaszem, a nawet Szatanem (ta ostatnia opcja jest domyślnie wyłączona, użytkownik musi ją osobno włączyć w ustawieniach, jeśli chce mieć taką możliwość).
Stéphane Peter, twórca aplikacji i szef firmy Catloaf Software, który przyznaje, że nie jest szczególnie religijny, tłumaczy: „Nasz cel to nie zastąpienie żywej wiary czy modlitwy. To narzędzie pomocnicze do eksploracji pytań teologicznych w bardziej interaktywny sposób”. Aplikacja, oparta na technologii ChatGPT, korzysta z szerokiego zakresu tekstów biblijnych i religijnych.
Inne aplikacje, jak katolickie „One Day Confess” i „Confession – Catholic”, oferują pomoc w spowiedzi i duchowej refleksji, wykorzystując odpowiedzi AI oparte na tekstach biblijnych. Ron Carpenter, pastor megakościoła z San Jose, stworzył nawet płatną aplikację obiecującą „spersonalizowane interakcje jeden na jeden” z jego botową wersją – za 49 dolarów miesięcznie.
Głosy krytyki i ostrzeżenia
Robert P. Jones, dyrektor wykonawczy bezpartyjnego Public Religion Research Institute, sarkastycznie pyta: „Co może pójść nie tak?”. Krytycy podnoszą szereg istotnych zastrzeżeń.
Niejasne pozostaje, z jakich tłumaczeń Biblii korzystają aplikacje, czy bazują na tekstach wczesnych ojców kościoła, czy może na materiałach o określonej orientacji ideologicznej. Mark Graves, dyrektor ds. badań w organizacji AI and Faith, ostrzega: „Bodźcem jest szybkie wypuszczenie produktu i zobaczenie, co się stanie. Ryzyko jest bardzo wysokie”.
Pauline Cheong, profesor komunikacji z Arizona State University badająca wykorzystanie AI przez grupy religijne, kwestionuje deklaracje o „niezwykłej dokładności” religijnych chatbotów, wskazując na ryzyko błędnych i nieaktualnych informacji z fałszywymi odniesieniami.
Reverend Louis Attles z kościoła A.M.E. w Pensylwanii, choć sam stworzył chatbota o imieniu „Faith” pomagającego mu w przygotowaniu kazań, przestrzega: „Nie można zlecać na zewnątrz swojej moralności. AI nie może zawrzeć za ciebie przymierza”.
Joel Berry, redaktor zarządzający The Babylon Bee, jest jeszcze bardziej krytyczny: „AI nie jest źródłem niczego. To lustro – drżące, zmutowane odwzorowanie, które może jedynie odbijać naszą własną deprawację. Dla mądrości jedynym prawdziwym źródłem musi być coś transcendentnego, obiektywnego, poza nami samymi”.
Przepaść między algorytmem a duchowością
Fundamentalnym problemem pozostaje jednak pytanie, czy cyfrowe narzędzie w ogóle może dotknąć istoty doświadczenia religijnego. Wiara opiera się na tajemnicy, osobistej przemianie, poczuciu świętości - wymiarach ludzkiego doświadczenia, które z definicji wymykają się algorytmicznej logice. Chatbot może zacytować Pismo, ale nie może sam doświadczyć Boga. Może zasymulować (udawać wręcz) empatię, ale nie może ofiarować autentycznego zrozumienia. Krytycy wskazują, że sprowadzanie dialogu z tym, co święte, do wymiany wiadomości tekstowych trywializuje to, co w religii najgłębsze - bezpośrednie, niewyrażalne spotkanie z Bogiem.
Przyszłość wiary w cyfrowej erze
Zjawisko AI w kościołach rodzi fundamentalne pytania o naturę wiary i autorytetu duchowego w XXI wieku. Czy algorytm może zastąpić kapłana? Gdzie przebiega granica między pomocnym narzędziem a niebezpiecznym substytutem autentycznego doświadczenia religijnego?
Twórcy aplikacji podkreślają, że nie roszczą sobie prawa do zapewniania rzeczywistych boskich wglądów ani posiadania jakiejkolwiek formy boskiej świadomości. Jednakże sama możliwość „rozmowy z Jezusem” za pomocą smartfona nieuchronnie zmienia sposób, w jaki wierni postrzegają swoją relację z sacrum.
Pytanie pozostaje otwarte dla każdego wierzącego:
Czy jesteś gotów powierzyć swoją duszę i zbawienie algorytmowi?
źródła: Axios, TryTank Research Institute, textwithjesus.app, Public Religion Research Institute (PRRI), AI and Faith, Arizona State University, episcopalchurch.org, The Babylon Bee
