Początek sierpnia to rocznica zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. 80 lat po tych tragicznych wydarzeniach idea kontrolowanej wojny nuklearnej, czyli takiej którą można wygrać, powraca do głównego nurtu strategii militarnych światowych mocarstw.
W 1985 roku prezydent USA Ronald Reagan i przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow wydali historyczne oświadczenie: "wojna nuklearna nie może być wygrana i nigdy nie powinna być toczona". Niemal cztery dekady później, w 2022 roku, przywódcy pięciu głównych mocarstw nuklearnych powtórzyli te słowa.
Jednak obserwując działania i dokumenty strategiczne tych krajów, a nie tylko ich deklaracje, świat wkracza w erę, w której mocarstwa nuklearne faktycznie wierzą, że można wygrać wojnę nuklearną i chcą być do tego przygotowane.
Nowa era nuklearna
W ostatnich latach świat był świadkiem rosyjskich gróźb użycia "taktycznej" broni nuklearnej na Ukrainie oraz konfliktu militarnego między Indiami a Pakistanem, który według amerykańskich urzędników mógł przekształcić się w nuklearny. Rządy wysuwające takie groźby nie są samobójcze - rozważają użycie broni nuklearnej, bo wierzą, że pomoże im to wygrać.
W odpowiedzi na rosnące zagrożenia Stany Zjednoczone aktualizują swoją doktrynę i arsenały, aby zapewnić więcej opcji w tak zwanej ograniczonej wojnie nuklearnej. Nad wszystkim wisi niebezpieczeństwo wojny między USA a Chinami - konfliktu, który toczyłby się w nuklearnym cieniu.
MAD kontra NUTS
Idea "wzajemnie zapewnionego zniszczenia" (“Mutually Assured Destruction” - MAD) przez dziesięciolecia powstrzymywała użycie broni nuklearnej. Logika była prosta: wojna nuklearna oznaczałaby samobójstwo dla obu stron. To prawdopodobnie nie pozwoliło zimnej wojnie stać się gorącą.
Jednak od najwcześniejszych dni ery nuklearnej istniały głosy argumentujące, że wojna nuklearna może być utrzymana w ograniczonych ramach i warto przygotować się do jej wygrania. Henry Kissinger w latach 50. argumentował za planowaniem "ograniczonej" wojny nuklearnej poprzez rozwój broni o mniejszej sile rażenia.
Jeśli MAD oznaczało, że jedynymi opcjami są unikanie wojny nuklearnej lub globalna anihilacja, pogląd o selektywnym użyciu broni nuklearnej z niszczycielskimi, ale ograniczonymi konsekwencjami, znany jest jako NUTS („Nuclear Utilization Target Selection”).
Współczesne przygotowania
Amerykański przegląd polityki nuklearnej z 2018 roku wzywał do "rozszerzenia elastycznych opcji nuklearnych USA". Przegląd z 2022 roku zawierał podobne sformułowania. USA rozpoczęły produkcję nowych głowic nuklearnych o mniejszej sile, takich jak W76-2 o mocy 5 kiloton - około jednej trzeciej mocy bomby zrzuconej na Hiroszimę.
Elbridge Colby, obecny podsekretarz obrony ds. polityki, argumentuje, że powstrzymanie Rosji czy Chin przed użyciem siły przeciwko sojusznikom USA wymaga opracowania "właściwej strategii i broni do prowadzenia ograniczonej wojny nuklearnej i wyjścia z niej zwycięsko".
Rosyjska doktryna
Amerykańscy urzędnicy wierzą, że rosyjska doktryna militarna zawiera strategię "eskalacji w celu deeskalacji", w której Rosja użyłaby ataku nuklearnego lub groźby takowego, aby wymusić kapitulację. Siergiej Karaganow, były doradca Putina, argumentował w 2023 roku, że Rosja powinna obniżyć próg użycia broni nuklearnej, aby powstrzymać dalszą amerykańską ingerencję na Ukrainie.
Przypomnijmy, że Rosja posiada ponad 1 000 "taktycznych" (teoretycznie mniejszych) głowic nuklearnych. USA oskarżyły również Rosję o rozwijanie zdolności rozmieszczenia broni nuklearnej w kosmosie.
Chiński czynnik
Chiny oficjalnie zobowiązały się do nieużywania broni nuklearnej jako pierwsze, ale ich arsenał szybko rośnie. Wielu ekspertów podejrzewa, że w całkowitym konflikcie militarnym próg nuklearny Chin może być niższy niż sugerują oficjalne oświadczenia.
Jak mówi Colby: "Jeśli jesteśmy całkowicie przekonani, że ograniczona wojna jest niemożliwa, a Chińczycy wierzą, że jest możliwa, to będą nas szachowali za każdym razem".
Czy wojna może pozostać ograniczona?
Kerry Kartchner, były urzędnik Departamentu Stanu i Pentagonu, argumentuje: "Każde użycie broni nuklearnej w przyszłości będzie ograniczone. Globalna wojna termonuklearna jest praktycznie niemożliwa".
Najbardziej prawdopodobnym sposobem utrzymania wojny w ograniczonych ramach jest po prostu decyzja jednej ze stron o niewalczeniu. Istnieje "bardzo, bardzo silna motywacja do nieużywania broni nuklearnej", nawet gdy druga strona użyje jej pierwsza.
Przeciwnicy teorii
Jeffrey Lewis z Middlebury Institute ostrzega: "Kiedy ktoś mówi 'możemy kontrolować eskalację', natychmiast zakłada całą masę rzeczy, które wydają mi się nierealistyczne, jak doskonała informacja, spokojni, racjonalni decydenci".
Słynna gra wojenna z 1983 roku "Proud Prophet", symulująca wojnę nuklearną USA-ZSRR w Europie, dostarcza otrzeźwiającego ostrzeżenia: gdy ataki między stronami eskalowały, nie były one w stanie komunikować swojej intencji utrzymania konfliktu w ograniczonych ramach.
Ryzyko dla ludzkości
Studium z 2007 roku wykazało, że ograniczona regionalna wymiana nuklearna "obejmująca 100 15-kilotonowych eksplozji mogłaby spowodować bezpośrednie ofiary śmiertelne porównywalne do wszystkich ofiar II wojny światowej na całym świecie".
Jak ostrzega Manpreet Sethi z indyjskiego Centre for Air Power Studies: "Po pierwszej czy drugiej takiej wojnie może uda się przeżyć. Ale potem będziemy przekraczać granice. Po 'odrobinie' wojny nuklearnej nic nie będzie takie samo".
80. rocznica Hiroszimy to moment na ponurą refleksję, że ludzkość powoli zaczyna akceptować ryzyko związane z kolejnym użyciem broni nuklearnej. Jednak optymistycznym spojrzeniem jest fakt, że świat obchodzi również 80 lat bez użycia tej broni przez jakikolwiek inny kraj - coś, czego wielu przywódców nie przewidywałoby na początku ery nuklearnej.
na podst. vox, archives.gov, theguardian, scientificamerican
