Królowa brytyjska Elżbieta II jest najdłużej panującym wśród żyjących przywódców państwowych, a także szóstym najdłużej panującym monarchą w całej historii. Kolejny sezon serialu „The Crown” znów postawił losy tej postaci, jej rodziny i państwa w centrum uwagi widzów.
Netflixowa produkcja, w której w tym i poprzednim sezonie w rolę królowej wcieliła się nagrodzona Oscarem Olivia Colman (w pierwszych dwóch seriach młodą Elżbietę zagrała Claire Foy), wzbudza zainteresowanie na całym świecie. Wiele dyskusji wywołuje zwłaszcza fakt, że ta fabularna opowieść, wypełniona zarówno historyczną prawdą jak i fikcją, opowiada o ludziach, którzy wciąż jeszcze żyją i cieszą się dużym autorytetem. Brytyjskie władze zażądały nawet od Netflixa wyraźnego zaznaczenia w produkcji, że nie jest ona dokumentem, pokazującym rzeczywistą biografię królowej i jej rodziny. Wiadomo jednak, że w ogólnym zarysie, jeśli chodzi o postaci, wydarzenia i zjawiska, pokazuje ona spory kawałek najnowszej historii.
Elżbieta Aleksandra Maria Windsor urodziła się 21 kwietnia 1926 roku w Londynie jako córka Alberta, księcia Yorku i drugiego syna króla Wielkiej Brytanii Jerzego V. Dynastia, z której pochodziła – Windsorowie – zasiadała na tronie brytyjskim od 1901 roku. Ród wywodził się z Niemiec, będąc jedną z gałęzi dynastii Wettynów, znanej również z historii Polski. Prapradziadek Elżbiety, Albert Koburg, był mężem Wiktorii hanowerskiej, królowej panującej w Wielkie Brytanii od 1837 do 1901 roku. Jego wnuk Jerzy V w czasie I wojny światowej zmienił rodowe nazwisko z Koburg na Windsor, chcąc uniknąć skojarzenia z Niemcami, z którymi jego poddani toczyli wówczas walkę. Jak wielu monarchów, Elżbieta II spokrewniona jest z wieloma dynastiami królewskimi na świecie (zarówno rządzącymi jak i byłymi).
Gdyby historia potoczyła się tak jak powinna, wnuczka Jerzego V nie zasiadłaby na tronie, jej ojciec miał bowiem starszego brata, który w 1936 wstąpił na tron jako Edward VIII. Niestety, młody monarcha wywołał skandal, chcąc poślubić Amerykankę Wallis Simpson – rozwódkę i kobietę cieszącą się złą reputacją. Do takiego małżeństwa nie mogło dojść, Edward został więc zmuszony do abdykacji. Historycy zwracają uwagę, że cała sprawa mogła mieć również polityczne tło, gdyż król miał sympatyzować z Hitlerem. Ostatecznie w grudniu 1936 roku na tron wstąpił książę Albert Windsor, który przyjął imię Jerzego VI. Nie miał on syna, dlatego też Elżbieta została jego następczynią tronu.
W czasie drugiej wojny światowej zarówno król, jak i jego małżonka i córki (Elżbieta i młodsza o cztery lata Małgorzata) nie opuściły kraju, podtrzymując na duchu poddanych stawiających opór Hitlerowi i gnębionych nalotami Luftwaffe. W 1945 roku Elżbieta wstąpiła do kobiecej służby pomocniczej i przeszła przeszkolenie jako kierowca i mechanik. Dwa lata później wyszła za mąż za Filipa Mountbattena, wnuka króla Grecji spokrewnionego z Elżbietą (przez matkę był praprawnukiem królowej Wiktorii i księcia Alberta). Przyszły małżonek królewski i książę Edynburga wychowywał się w Anglii i w czasie wojny służył w Marynarce Wojennej.
6 lutego 1952 roku w wyniku choroby nowotworowej zmarł król Jerzy VI, a jego córka wstąpiła na tron jako Elżbieta II. Jej poprzedniczką o tym imieniu była córka Henryka VIII Elżbieta I Tudor, rządząca Anglią w II poł. XVI wieku, w czasie ogromnego rozkwitu gospodarczego i kulturalnego tego państwa (w jej epoce żył i tworzył m.in. William Shakespeare). W czerwcu 1953 roku odbyła się koronacja Elżbiety II w opactwie westminsterskim.
68 lat panowania brytyjskiej królowej to więcej niż epoka historyczna – to kilka epok. Na tron wstępowała w czasie, gdy nad imperium brytyjskim wciąż nie zachodziło słońce – rozciągało się ono od Kanady do Nowej Zelandii, przez wszystkie kontynenty, szerokości i długości geograficzne. Jej poddani mówili różnymi językami, różnili się rasowo i religijnie, żyli w różnych warunkach naturalnych. Od końca II wojny światowej postępował jednak proces dekolonizacji, czyli wybijania się poszczególnych kolonii afrykańskich i azjatyckich na niepodległość. Osłabiona przez śmiertelny bój z Niemcami Wielka Brytania musiała pozbywać się swojego imperium, co nie obywało się bez bólu – krwawy konflikt na Malajach, kryzys sueski czy wciąż jątrzące spory w Afryce przyniosły sporo problemów i cierpienia miejscowej ludności.
Elżbieta II stykała się też z wielkimi premierami tego okresu: zasłużonym w czasie wojny Winstonem Churchillem, budowniczym brytyjskiego państwa dobrobytu Haroldem Wilsonem czy wolnorynkową rewolucjonistką o silnym charakterze Margaret Thatcher. Od XVII wieku monarchowie brytyjscy mieli coraz mniej realnej władzy politycznej – panowali, a nie rządzili. Współczesna monarchia pełni funkcje stricte reprezentacyjne i formalne: królowa powołuje premiera, ale spośród lidera partii, która zdobyła większość w wyborach. Monarchini nie wypowiada się przy tym w sprawach politycznych, przyjmując rolę bezstronnego autorytetu. Celem jej funkcjonowania jest podtrzymywanie prestiżu państwa i budowanie wspólnoty obywatelskiej, skupionej wokół tronu i królowej, będącej symboliczną matką całego narodu.
Siedem dekad panowania Elżbiety II przyzwyczaiło świat do jej obecności – wyraźnej, choć nienachalnej. Podobnie jak cała rodzina królewska, przykuwa ona uwagę splendorem i majestatem. Serial „The Crown” jest okazją do przyjrzenia się jej historii.
Tomasz Leszkowicz
