Jak każdego roku, również w mijającym 2023 uwaga mediów skupiała się na niezliczonych kryzysach i problemach - od wojen w Europie Wschodniej i na Bliskim Wschodzie po niszczycielskie klęski żywiołowe w Turcji, na południowym wschodzie Afryki, Hawajach, Kanadzie i nie tylko. Te dominujące w serwisach informacyjnych przerażające i tragiczne w skutkach wydarzenia znamy. Warto jednak pod koniec roku cofnąć się o krok, lub kilka, i zwrócić uwagę na pozytywne wydarzenia. Nie wszystko bowiem w 2023 r. było złe, o czym przypominają dziennikarze tygodnika TIME:
Ogromny postęp w medycynie
Z każdym rokiem w świecie medycyny coraz więcej staje się możliwe – a rok 2023 nie był wyjątkiem. W kilku przypadkach lekarze i badacze osiągnęli wyniki kojarzone dotąd raczej z science fiction. Wymieńmy tylko kilka: nerka i serce świni pracowały w ludzkich ciałach odpowiednio przez dwa miesiące oraz sześć tygodni, co sugeruje, że narządy zwierzęce mogą pewnego dnia stać się realną opcją dla potrzebujących przeszczepów; chirurdzy przeprowadzili pierwszy na świecie przeszczep całego oka, co stanowi duży krok w kierunku leczenia utraty wzroku; naukowcy wykazali, że możliwe jest częściowe cofnięcie paraliżu po wypadkach lub udarach; rozpoczęły się zaawansowane testy na kilku obiecujących szczepionkach, w tym na kilka odmian nowotworów. Prace nad wszystkimi tymi innowacjami są nadal w toku, ale efekty są obiecujące.
Liczba zgonów z powodu Covid-19 gwałtownie spadła
Od początku pandemii COVID-19 był główną przyczyną zgonów zarówno w USA, jak i na całym świecie. Zaczęło się to zmieniać w tym roku, częściowo dzięki szerokiemu dostępowi do aktualnych szczepionek i metod leczenia oraz nabytej odporności. Według danych Amerykańskich Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorobom od początku roku do pierwszych dni grudnia w USA z powodu Covid-19 zmarło około 65 000 osób, czyli mniej niż połowa zmarłych z tego powodu w 2022 roku. Jak pokazują dane Światowej Organizacji Zdrowia, podobnie jest na całym świecie.
Pojazdy elektryczne zmniejszyły zapotrzebowanie na paliwa kopalne
Rozpowszechnienie się pojazdów elektrycznych osiągnęło skalę, przy której w końcu zauważalnie zmniejsza się globalne zużycie ropy. Według Bloomberga w 2023 r. pojazdy elektryczne zmniejszą popyt na ropę naftową o około 1,8 miliona baryłek dziennie, co stanowi około 2% światowej podaży. Analitycy spodziewają się przyspieszenia tego zjawiska: do 2035 r. pojazdy elektryczne będą wypierać aż 12,4 mln baryłek ropy dziennie z rynku.
Liczba brutalnych przestępstw spadła o 23%
Choć większość Amerykanów uważa inaczej, to w październiku 2023 r. FBI opublikowało doroczny raport dotyczący przestępczości, w którym wskazano na utrzymujący się od lat trend spadku przestępczości z użyciem przemocy w USA. W latach 2002–2022 średnia liczba przestępstw z użyciem przemocy nie tylko spadła o 23%, ale także w samym ubiegłym roku liczba morderstw spadła o 6%, a ogólna liczba przestępstw z użyciem przemocy spadła o 2%. W tym 20-letnim okresie tylko 4 lata odnotowały niewielkie odstępstwa od spadkowego trendu.
Zaczynamy chronić oceany
Dwie trzecie światowych oceanów leży poza jurysdykcjami poszczególnych krajów i stanowi miejsce, gdzie bezprawnie i bezmyślnie się je eksploatuje. Te obszary morskie, bogate w różnorodność biologiczną, są zagrożone nieskrępowaną eksploatacją, począwszy od przełowienia po zanieczyszczenie i wydobycie. Morza te odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia planety, pochłaniając zarówno ciepło, jak i emisję CO2, jednocześnie wspierając światową gospodarkę oceaniczną.
19 czerwca Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła nowy traktat kładący podwaliny pod ochronę mórz na wodach wcześniej nieuregulowanych. Traktat daje kluczowe narzędzie umożliwiające osiągnięcie globalnego celu, jakim jest ochrona 30% powierzchni lądowej Ziemi i morza do 2030 r.
Obiecujące rozwiązania klimatyczne
Jeśli chodzi o zmiany klimatyczne, był to rok, w którym Chiny, bez wątpienia największy na świecie emitent gazów cieplarnianych, zwiększyły swoją moc produkcyjną w zakresie energii odnawialnych na taką skalę, że pojawiły się perspektywy utrzymania globalnego ocieplenia w granicach 1,5 stopnia Celsjusza.
Nie brakuje też dobrych pomysłów na nowe technologie zeroemisyjne. W tym roku wiele świetnych pomysłów doczekało się realizacji. Na przykład w maju firma Form Energy rozpoczęła budowę fabryki w Wirginii Zachodniej, w której będą produkowane tanie, trwałe akumulatory żelazowo-powietrzne do magazynowania energii odnawialnej. We wrześniu firma Antora Energy wyprodukowała pierwszy akumulator termiczny na bazie węgla, który zamienia nadmiar energii słonecznej i wiatrowej w wysoką temperaturę wykorzystywaną przemysłowo, i ogłosiła plany budowy pierwszej fabryki w San Jose w Kalifornii. Przed tymi i podobnymi pomysłami długa droga, jednak fakt, że takie nowatorskie koncepcje znajdują inwestorów i wkraczają do realnego świata, napawa optymizmem.
Pozwy klimatyczne zaczęły zmieniać świat
W maju 2020 r. zrobiło się głośno grupie młodzieży - 16 młodych mieszkańcach Montany w wieku od 5 do 22 lat – która pozwała stan w przełomowej sprawie nazwanej Held vs Montana, argumentując, że ustawodawcy nie przestrzegali stanowego przepisu konstytucyjnego gwarantującego wszystkim mieszkańcom „prawo do czystej wody” i „zdrowego środowiska”. Montana produkuje ponad 30% węgla w USA, a ponad 40% produkcji energii w tym stanie pochodzi z elektrowni węglowych – w porównaniu z 18% w pozostałej części kraju. 12 sierpnia tego roku sąd nakazał Montanie uporządkować działania w tym zakresie i zmniejszyć emisję zanieczyszczeń.
Sprawa ta nie była jedyna. Na całym świecie pojedyncze osoby, grupy, ludność tubylcza i organizacje coraz częściej zwracają się do sądów, aby egzekwować istniejące regulacje, prawa i postanowienia traktatów w zakresie ochrony środowiska. Baza danych Uniwersytetu Columbia zawiera obecnie listę 1 688 toczących się spraw środowiskowych w USA. W 2023 r. wniesiono ich 214, co stanowi prawie czterokrotny wzrost w porównaniu ze średnią wynoszącą 67 rocznie w latach 1986–2022.
Pierwszą w historii metoda leczenia polegającą na edycji genów CRISPR
Po raz pierwszy w USA pacjenci mogą skorzystać z najnowszej technologii edycji genów CRISPR. Agencja ds. Żywności i Leków zatwierdziła preparat exa-cel dla osób cierpiących na anemię sierpowatokrwinkową (sickle cell). Cała procedura jest inwazyjna i intensywna, trwa około dziewięciu miesięcy i obejmuje przeszczep szpiku kostnego oraz chemioterapię, ale pozwoliła zmniejszyć liczbę bolesnych przełomów wśród pacjentów i pozwoliła uniknąć ich hospitalizacji przez co najmniej rok. Choć nie jest to całkowite wyleczenie, terapie oparte na CRISPR mogą okazać się pomocne w leczeniu osób z innymi schorzeniami genetycznymi.
Przekonaliśmy się, że radość ma znaczenie
Radość jest istotną ludzką emocją, ale jak zauważyli naukowcy, „ zaskakująco niewiele” badań poświęcono na jej poznanie. W 2023 roku zaczęło się to zmieniać. Naukowcy z kilkunastu instytucji, w tym Harvardu i Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, połączyli siły, aby ustalić, czy wykonywanie mikroaktów radości zmienia samopoczucie ludzi w perspektywie krótko- i długoterminowej, oraz czy istnieją różnice oparte na czynnikach takich jak wiek, rasa i lokalizacja. Wstępne dane z projektu BIG JOY — największego na świecie projektu naukowego dotyczącego radości, w którym wzięło udział prawie 70 000 uczestników z ponad 200 krajów — opublikowano w listopadzie. Wśród ustaleń: codzienne niewielkie radosne akty pomogły uczestnikom doświadczyć 25% wzrostu dobrostanu emocjonalnego, 34% wzrostu przekonania o własnych możliwościach i 12% wzrostu samooceny. Zgłaszano też lepszą jakość snu.
Spróbowaliśmy sztucznej inteligencji
Rok 2023 był przełomem - miliony ludzi po raz pierwszy skorzystały z programu generatywnej sztucznej inteligencji (najpopularniejszy był ChatGPT), kolejnej doskonałej platformy zwiększającej produktywność ekonomiczną. Choć jest zbyt wcześnie, aby ocenić jej wpływ, sztuczna inteligencja może stać się równie potężnym czynnikiem zmian jak w przeszłości silnik spalinowy, produkcja masowa, energia elektryczna, itp. Jason Crawford, historyk technologii i założyciel The Roots of Progress uważa, że „jest to kolejna wielka rzecz w historii ludzkości – po rolnictwie i rewolucji przemysłowej”.
Czy jesteśmy lepsi?
„Tkanka społeczna wydaje się rozpadać: uprzejmość wydaje się staromodnym nawykiem, uczciwość jest opcjonalnym ćwiczeniem, a zaufanie reliktem innych czasów”.
Zdanie to może oddawać klimat czasów. Ale zostało napisane 2000 lat temu w Rzymie i zostało wykorzystane we wstępie do niedawnego badania przeprowadzonego przez socjologów z uniwersytetów Columbia i Harvardu, na temat postrzegania upadku moralności w 60 krajach na przestrzeni co najmniej 70 lat.
Naukowcy odkryli, że ludzie w każdym kraju i w każdej dekadzie wierzyli, że moralne i etyczne zachowanie zaczęło się pogarszać mniej więcej w momencie ich urodzenia.
Wniosek z badania: „Prawie na pewno się mylą”.
Miniony rok był świadkiem wielu tragedii - na Ukrainie, w Izraelu, Gazie, Etiopii, Jemenie i w wielu innych miejscach. Skala niektórych zagrożeń jest potężna. Postęp, jak cała nauka, pojawia się skokowo, czasami dwa kroki do przodu, jeden w tył. Wraz z osiągnięciami rosną oczekiwania. W miarę jak rosną, łatwo stracić z oczu to, co już osiągnęliśmy. A jako ludzkość, mimo problemów i cofających nas w rozwoju wydarzeń, zaszliśmy daleko.
na podst. Times, vox
rj
